We hebben de afgelopen week kunnen zien hoe dat bij kardinaal Danneels in het werk ging. De aantrekkelijke maar misleidende gedachte van de kerk als geobjectiveerd heil hield hem dusdanig in de greep dat het belang van een individuele gelovige daaraan geofferd mocht worden. Het verhaal van de laatste over de dertien jaren dat hij door zijn bisschop-oom misbruikt werd mocht niet verteld worden. Danneels heeft inmiddels toegegeven dat hij zo handelde om de schade voor de kerk zo klein mogelijk te houden.
Maar we zien dit intellectuele falen zich eigenlijk precies zo voltrekken aan degene die de schipbreuk van Danneels beschrijft. Hoogleraar kerkelijk recht Rik Torfs tekende zaterdag in Trouw de beneveling van Danneels als de uitkomst van de botsing van een systeem met echt verstand. Dat systeem is de kerkelijke traditie en ook al is dat een knechtend systeem, omwille van een hoger idee stelt Danneels zich op als de hoeder ervan. “De kardinaal is een briljant man, maar hij was niet sterk genoeg om tegen de stroom, een stroom van eeuwen, op te roeien. Of misschien zelfs niet verstandig genoeg, ondanks zijn eruditie”.
Deze uitspraken van Torfs suggereren dat hij zelf los is van het systeem waar Danneels volgens hem aan vastzit en dat hij met meer afstand en verstand naar de situatie kan kijken dan Danneels. Maar zijn woordgebruik en emotionele argumenten laten zien dat dat niet het geval is.
Hij ziet Danneels namelijk staan in het voetspoor van Thomas van Aquino die schreef dat alles wat de gelovigen spiritueel aan het wankelen brengt, vermeden moet worden. Thomas van Aquino! Dat is binnen het Christendom toch werkelijk niet de eerste de beste. Die staat in het hart van de kerkelijke traditie en kan niet beschouwd worden als een aberratie daarvan. Als Torfs in hetzelfde artikel tegelijkertijd zijn liefde verklaart aan “die verdomde kerk die ik niet in de steek laat”, dan levert hij zich uit aan dezelfde verduistering waardoor Thomas en Danneels de mist in gaan. Goed beschouwd is het dat opzichtig beleden smartelijke lijden aan de kerk dat Danneels en Torfs met elkaar gemeen hebben en dat de intellectuele nevel bij beiden in stand houdt.
Die verduisterende spagaat is trouwens niet voorbehouden aan alleen de Katholieke variant van het Christendom. Die zit ook in het Protestantisme. Want, zoals Torfs aangeeft, die is al aanwezig in Middeleeuwse vormen van het Christendom die voorafgaan aan de splitsing tussen Protestant en Katholiek. Die spagaat gaat eigenlijk terug op het Griekse dualistische denken waarop het Christendom gebouwd is.
Van de Protestantse varianten daarvan zagen we deze week mooie voorbeelden voorbijkomen van verbijsterende aandoenlijkheid. “Voor een christelijke partij zijn er de afgelopen dagen zeer onchristelijke dingen gezegd en gebeurd”, stelde een voormalig fractielid maandag bedroefd vast in de wandelgangen van de Kamer naar aanleiding van de formatieperikelen. “Er is niet alleen zomaar druk uitgeoefend op de drie dissidente Kamerleden Klink, Ferrier en Koppejan, er vielen ook harde woorden over loyaliteit, verraad”.
In wat voor wereld leeft dit fractielid? Een volkomen wereldvreemd ideaalbeeld voor werkelijk houden en tegelijkertijd geloofwaardig mee willen draaien in onze wereld, dat is een naïeve positie die in intellectueel opzicht erg lastig is, zou ik zeggen.
Het bijzondere is dat er nog niet zolang geleden een manier bestond waarop Christenen het klaar speelden om die spagaat wél uit te houden. Zodanig dat intellectuelen van het kaliber Danneels er met hart en ziel voor konden kiezen. Die manier was: een strikte scheiding van het geestelijke en het wereldlijke domein, elk met zijn eigen wetmatigheden. Door daaraan vast te houden kon je je allerlei intellectuele ongerijmdheden veroorloven.
Protestanten deden dat door op subtiele manieren wereldverzaking uit te dragen maar er ondertussen wel voor te zorgen dat men materieel en vleselijk niet te veel tekort kwam. Katholieken deden dat door de instandhouding van twee parallelle werelden. Een wereld van geestelijken, die geacht werden teruggetrokken of in ieder geval celibatair te leven. En daarnaast een wereld van leken waar het leven van het vlees en lichamelijke geneugten bestaansrecht had, ook al stond daardoor die wereld in beduidend lagere dunk dan de geestelijke wereld.
Die rigoureuze scheiding heeft oude papieren, en – ook al deze week – keek Bert Keizer in zijn column terug op zijn ervaringen daarmee in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. “Wat ik niet uit kan leggen, is de middeleeuwse grondtoon die het menselijk leven toen voor mij had. De wetenschap dat de wereld gedragen werd. Als ik er op terugkijk, is het bijna onvoorstelbaar, het contrast tussen deze Bambi-achtige godsdienstigheid en de wereld zoals die zich later aan ons zou openbaren".
Bij dat laatste kun je de vreselijkste dingen bedenken en die heeft Keizer ook op het oog. Maar je kunt, om het leefbaar te houden, datgene wat zich aan ons zou openbaren ook benoemen als datgene waar Arnon Grunberg dinsdag op een aan hem gewijd symposium aandacht voor vroeg: het belang van simpele lichamelijkheid.
De Bambi-sfeer die daarmee in contrast staat wordt verbeeld door het bijgaande communieplaatje dat ik woensdag ingelijst aantrof tegen de muur van de Stopera. Te vondeling gelegd door een handelaar op het Waterlooplein die er waarschijnlijk (voor 2,75 Euro) wel vanaf wou maar het niet over zijn hart kon verkrijgen om het in de vuilnisbak te gooien. De spagaat van Danneels ten voeten uit.
Zie ook La Trahison des clercs en Bewaak het perspectief
Geen opmerkingen:
Een reactie posten