Dat evenwicht zal er ook moeten zijn binnen grote levensbeschouwelijke tradities die pretenderen de mens te bedienen. Bij de levensbeschouwingen die al millennia meegaan zal dat ongetwijfeld het geval zijn.
Wel ziet dit evenwicht er per traditie anders uit, daardoor verschillen ze precies van elkaar. Wat mij daarbij al lang intrigeert is de vraag waarin het Joodse evenwicht precies verschilt van het Christelijke. Want ik ben toch niet voor niets van de ene traditie overgestapt naar de andere?
Als we beginnen met het Christendom, hoe ziet dan de idealistische kant eruit? Opvallend is de grote reikwijdte van de boodschap van naastenliefde. Die is in principe universeel en nadrukkelijk ook bedoeld voor mensen aan de andere kant van de wereld, ver van je bed. Daarnaast gelooft het Christendom in geweldloosheid, en dat is weer gekoppeld aan een sterk geloof in de mogelijkheid tot onthechting van menselijke materiële en biologische behoeften.
De Christelijke realistische kant die als tegenhanger kan worden beschouwd van dat idealisme, is het besef dat dit alles wel wat kost. Het vergt training, disciplinering en bescheidenheid om tot de gewenste onthechting te komen. Daarbij past de strenge Christelijke ethiek van soberheid en afzien van geneugten.
De idealen van de Joodse traditie sluiten op het allerhoogste niveau wel de hele mensheid in, want het droombeeld van de Messiaanse tijd betreft de wereld en alles wat erop is. Maar onder dat niveau maken de idealen al snel onderscheid tussen mensen die dichter bij staan en die verder weg zijn, zeg maar tussen dikke en dunne relaties. De meeste aandacht gaat daarbij uit naar de dikke relaties van de familie- en volksgenoten en mensen in de directe omgeving. Daarmee wil je het goed hebben, emotierijk communiceren en, zegt Levinas, vertoeven in de schaduw van je wijngaard en vijgenboom. Of, zoals Abel Herzberg het zei in zijn taal: “Ik versta onder leven: leven in vreugd”.
Dat heeft gevolgen voor de realistische kant van de zaak. Het betekent bijvoorbeeld dat pacifisme geen groot thema is. Het belang van een voortbestaan als volk of als land maakt de mogelijkheid tot zelfverdediging en de aanwezigheid van een leger tot een vanzelfsprekendheid. Het streven het goed te willen hebben maakt geld, bezit, sexualiteit en andere trivialiteiten tot zaken die er helemaal bij horen. In de wetenschap dat ze gevaarlijk misleidend kunnen zijn.
Ja, als ik zo het tableau overzie dan weet ik wel waarom ik ben overgestapt.
Zie ook Levinas en Spinoza en De dingen en de mensen
Geen opmerkingen:
Een reactie posten