Saai en heldhaftig

Hoe om te gaan met saai- en suffigheid? Dat is geen onbelangrijke vraag in een wereld waarin veel mensen, al is het maar uit simpele overlevingsdrang, zich dagelijks uitleveren aan een grotere of kleinere portie verveling. Als arbeider of ambtenaar, op een kantoor of achter de kassa of de kinderwagen.

Voor wie dat een probleem is, blijkt overwinning van de saaiheid soms mogelijk te zijn met behulp van wat wel het tegendeel ervan genoemd kan worden: heldhaftigheid. Op grond van wat ik de laatste tijd ben tegengekomen aan heldhaftigheidsstrategieën onderscheid ik daarvan drie varianten.

De eerste variant is de strategie om simpelweg afscheid te nemen van het kantoor of de kassa: weg ermee! Dat moet je je natuurlijk wel kunnen permitteren, doordat je andere, meer interessante bronnen van inkomen kunt aanboren.

De schrijver en filosoof Frédéric Gros is zo iemand. Voor hem bestaan er welbeschouwd twee soorten mensen: kantoormensen en echte mensen. De eerste groep kan in het beste geval rekenen op zijn medelijden, de tweede moet in de leer bij de filosofen en gaan wandelen in de vrije natuur. Als je dat eenmaal doet zul je je geweldig voelen: “Je voelt je vrij als je terugdenkt aan je contract in de hel (dat wil zeggen: de samenleving) omdat de oude termen daarin – naam, leeftijd, beroep, loopbaan – allemaal absoluut belachelijk blijken te zijn”.

Ik vind dit een nogal hooghartige benadering van het probleem, en niet de meest overtuigende manier om filosofie voor de samenleving relevant te maken. Dit is voor de meeste mensen simpelweg niet weggelegd.

De tweede variant zegt: overwin de saaiheid door er een ideologisch sausje overheen te gooien. Dat kan bijvoorbeeld het sausje zijn van een maatschappelijke of politieke ideologie. De schrijver Nir Baram laat in zijn boek Goede mensen zien hoe in de twintigste eeuw mensen zich op sleeptouw lieten nemen door totalitaire bureaucratieën als nazisme en fascisme. Niet omdat ze er per se in geloofden, maar omdat op zichzelf onbetekenend werk daardoor alsnog een maatschappelijke glans kon krijgen en mensen status kon verlenen in naam van hogere en heldhaftige idealen.

In onze tijd is het ideologische sausje over het algemeen niet meer van politieke, maar eerder van persoonlijk-karakterologische aard. Passie voor het werk en enthousiasme in de sociale omgang scoren nu hoog. Zij kunnen toewijding aan het werk de grootsheid verlenen die de saaiheid ervan helpt verdringen. Bijna alle modieuze managementtheorieën verheerlijken die ideologie.

Voor mij is bij deze variant altijd de vraag in hoeverre het gaat om slechts een tijdelijke en valse opleuking, waarna je des te harder terugvalt in de verarmde werkelijkheid.

De derde strategie verklaart het kantoorbestaan zelf, en dan precies de saaiheid ervan, tot iets heldhaftigs. David Foster Wallace verwoordt deze visie als hij zegt dat werk misschien saai is, maar wel moet gebeuren. “Hoe minder heldhaftig, spannend, in het oog springend of zelfs interessant een bepaalde werkzaamheid op het eerste gezicht lijkt, des te groter de kans dat het een strijdtoneel kan worden van echt heldendom”.

Ik ben bang dat ik deze variant net iets té heldhaftig vind. De conclusie moet zijn dat, wat mij betreft, geen van de drie strategieën succesvol kan worden genoemd. Geen ervan spreekt me echt aan. Ik probeer gewoon mijn werk - momenteel trouwens helemaal niet zo saai - maar zo goed mogelijk te doen. Of is dat de derde variant?

Zie ook Ongevraagd advies, Lekker werken en Smeken om feedback