Reizen

Ik snoep van de reisbijlagen in de diverse kranten van deze week.

Geen misverstand: niet vanwege de verhalen over een avontuurlijke jungletocht in Vietnam of een romantische cruise in Scandinavië. Want die kunnen mij over het algemeen weinig bekoren.

Nee, ik geniet vanwege de artikelen in de boekenbijlagen naar aanleiding van het thema ‘Ondertussen ergens anders’ van de Boekenweek. En wel omdat de teneur van de meeste van die artikelen juist enigszins sceptisch is ten aanzien van de gebruikelijke ophemeling van het reizen. Zij relativeren de veel gehoorde opvattingen dat je er zoveel van zou leren of er zo empathisch en ruimdenkend van zou worden.

Voor die relativering, zegt bijvoorbeeld de filosoof René Gude, hoeven we alleen maar naar de aankomsthal van Schiphol te gaan “om bij de exit van Transavia te observeren wat tijdelijke volksverheffing in een Boeing 737 voor impact heeft op de Hollandse openheid van geest”. Kijk voor werkelijke wildheid dan liever naar Emmanuel Kant, zegt Gude, dat was zo’n wilddenker dat hij het huis niet uit hoefde voor ontdekking van de wereld.

Ook Ruud Welten komt aan het woord, over zijn boek Onder vreemden. De ander in de reisliteratuur. Daarin beschrijft hij de tragiek van het verlangen van de Westerse mens naar het Andere, dat na het verdwijnen van God door veel mensen gezocht wordt in heftige ontmoetingen in liefst primitieve, maar in ieder geval vreemde en ‘authentieke’ werelddelen. Waarbij de tragiek erin bestaat dat “het toerisme de wereld juist volledig transparant heeft gemaakt. De Westerse toerist voelt dat aan, en wil eraan ontsnappen. Dus gaat hij op survivaltocht, of hij trekt naar oorlogsgebieden en sloppenwijken. Om maar geen toerist te zijn”.

Ik snap wat Ruud Welten bedoelt, mede omdat hij een levinassiaans thema beschrijft: we willen aan onszelf ontsnappen, maar dat lukt niet omdat de wereld steeds meer hetzelfde (Levinas: “Le Même”) wordt. “Zelfs een getalenteerd schrijver als Geert Mak kan ons eigenlijk niets nieuws meer vertellen”.

Die onstuitbare gelijkschakeling en omvorming tot Le Même zie je ook op andere terreinen. Bijvoorbeeld dat van erotiek en seksualiteit. Daaruit lijkt, onder invloed van een bombardement van trendy foto’s van mannen en vrouwen in de media en verhalen op Facebook, de ander te zijn verdwenen, terwijl die toch gewoon met ons in huis woont. Maar als alles gladjes en zonder haperingen moet verlopen kan alles zomaar ineens hetzelfde zijn.

Ruud Welten schrijft over dat verlies van betekenis, dat wel een kenmerk lijkt te zijn van ons Westerse modernisme. Hij laat zien hoe reizen en toerisme de resulterende verveling en leegte moeten opvullen. Het is duidelijk dat Welten van deze situatie niet vrolijk wordt. Maar ik vraag me af of dat wel nodig is. Want met Levinas denk ik dat de blik van de ander meer dan ruim voorhanden is. We kunnen er zelfs voor thuis, sterker nog, in bed blijven.

Zie ook Levinas en empathie en Ontsnapping