Geestelijk imperialisme

Het was onlangs twintig jaar geleden dat 7 monniken uit hun klooster bij het Algerijnse Tibhirine door islamisten werden ontvoerd. Twee maanden later, op 30 mei 1996, werden alleen hun hoofden teruggevonden.

Ze hadden het erop aan laten komen. De monniken wisten van het oprukkende islamistische geweld in de regio. Ze hebben vertrek overwogen, maar besloten om uit solidariteit met de plaatselijke bevolking in hun klooster te blijven en bescherming door het leger te weigeren.

En steeds opnieuw bij iedere herdenking, het meest recent door Stefan Waanders in Trouw, zijn er die dweperige commentaren die het gedrag van de monniken ophemelen als blijk van ultieme opofferingsbereidheid. Deze keer voegt Waanders aan zijn artikel het ‘testament’ toe van broeder Christian, waarin deze de kern van zijn leven samenvat. “Dit testament is een van de grote spirituele teksten uit de vorige eeuw”, aldus Waanders.

Broeder Christian de Chergé, de prior van het klooster, spreekt in de tekst de bereidheid uit om uit solidariteit met de door de Fransen een eeuw lang vernederde Algerijnse Moslims te sterven. Het respect dat hij daarmee betoont aan slachtoffers van het Franse kolonialisme is beslist sympathiek, al zie ik niet in hoe een islamistische moordpartij het imago van de Islam ten goede kan komen.

Waar ik over val, en wat voor mij de hele geste van de monniken discutabel maakt, is de volgende passage in Christians testament.

“Mijn dood zal natuurlijk allen gelijk lijken te geven die mij afdeden als naïef of een idealist: ‘Zeg eens, hoe denk jij er nu over!’ Maar die mensen moeten weten dat wat mij het meest kwelt en nieuwsgierig maakt, eindelijk een bevrijdend antwoord zal krijgen. Ik zal immers, als het God behaagt, mijn blik kunnen laten opgaan in die van de Vader om samen met Hem naar zijn moslimkinderen te kijken. Dan zal ik ze zien zoals Hij ze ziet, badend in het licht van Christus’ heerlijkheid, vrucht van zijn Passie en bekleed met de gave van de Geest, die altijd met verborgen vreugde gemeenschap tot stand zal brengen en, spelend met alle verschillen, de overeenkomsten herstelt.”

Dit treft mij namelijk als geestelijk imperialisme, van de meest onsympathieke soort, en naar ik vrees exemplarisch voor het Christendom. Bij het lezen van zo’n passage vraag ik mij vertwijfeld af: ziet dan niemand hoe, vanonder een deken van wollige vroomheid, hier in één klap iedere afwijkende, zich anders definiërende identiteit gelijkgeschakeld wordt met wat voor deze broeder boven alles en iedereen uitgaat. Weg andersheid, weg pluraliteit. Voelt zo’n monnik, of de auteur van het artikel, of zijn publiek, dan niet aan dat hier sprake is van grof mentaal geweld, puur imperialisme?

Ik weet het, irenische geesten als Erasmus en anderen keken er precies zo tegenaan. Dat bevestigt wat mij betreft alleen maar de omvang van de blinde vlek in onze beschaving, namelijk dat geestelijke druk niet als geweld wordt gezien, en dus even afkeurenswaardig als fysiek geweld. Geestelijke druk is niet onschuldig, al was het alleen maar omdat gefrustreerde geestelijke druk alsnog kan leiden tot fysiek geweld. Zoals Luthers omgang met de Joden kan illustreren: waar zijn prediking de Joden niet kon overtuigen, ging hij tegen het einde van zijn leven over tot haatzaaien tegen de Joden.

Dit heeft alles te maken met Denken voor een ander. Zie ook Omdraaiing