De afwezigheid van geloofwaardige ideologie heeft uiteraard zijn weerslag op de jeugd die, heel anders dan veertig, vijftig jaar geleden, in een ideologisch vacuüm opgroeit. Dat brengt, zo neem ik van dichtbij waar, grote verwarring met zich mee voor Joodse jeugdorganisaties, met name als die ooit juist zeer ideologisch waren ingesteld.
Dat laatste geldt in ieder geval sterk voor de jeugdvereniging Haboniem Dror. Die vereniging, op socialistisch-zionistische grondslag, heeft heel lang kunnen meebewegen op het progressieve, activistische elan dat in de samenleving als geheel bestond. Dat waren de tijden waarin kibboetsiem als lichtend voorbeeld van delen en samenleven idealistische jonge mensen konden inspireren, en waarin de revolutie van 1968 de belofte uitdroeg van een vrije, egalitaire samenleving waar arbeiders en studenten hand in hand de toekomst zouden vormgeven. Voor Haboniemers van die generaties kon het maatschappelijke enthousiasme van die tijd naadloos overgaan in Joods-humanistisch activisme.
Heerlijk, en voor de betrokkenen leuk om op terug te kijken. Maar voor de huidige generatie Haboniemers ook jaloersmakend vanwege het aanstekelijke maatschappelijke engagement dat toen als het ware vanzelf kwam. Waar zijn de eigen manifestaties en campagnes, waar is het eigentijdse activisme? Je zou er zomaar heel moedeloos van kunnen worden wanneer je vaststelt dat jouw eigen generatie qua inzet en ideologie ver achterblijft bij het inspirerende verleden van de voorgaande generaties.
Maar het is beter om het probleem heel anders te stellen. Het postideologische karakter van onze tijd beïnvloedt uiteraard ook de jeugdbewegingen. Haboniem is geen eiland, en kan zich dus niet onttrekken aan de wereldwijde crisis van ideologie en vooruitgangsgeloof.
De opgave voor nu lijkt me daarom allereerst te zijn om het verdwijnen van ideologie voluit onder ogen te zien. Daar zou je in tweede instantie een aantal vervolgvragen aan kunnen koppelen. Bijvoorbeeld: Is alle ideologie nu ongeloofwaardig geworden? Of geldt dat vooral voor de 20e eeuwse ideologieën zoals socialisme, communisme en klassiek nationalisme? Zou nieuw, aangepast idealisme denkbaar zijn? Bijvoorbeeld ecologisch, of qua multireligieus en multicultureel samenleven?
Maar het kan ook zijn dat je moet accepteren dat het Habo-activisme vooral nostalgisch grote waarde heeft, maar voor het overige is uitgewerkt.
Zie ook Meerstemmigheid
Ideologie is niet verdwenen uit de samenleving. Het (neo)liberalisme stelt het graag zo voor, als zou haar praktijk de logische uitkomst zijn van het omvallen van concurrerende ideologieën. Door dit zo voor te stellen, neem je eventuele tegenstanders al de wind uit de zeilen en geeft hen meteen het gevoel achterhaald bezig te zijn door het heersende pakket aan opvattingen te kritiseren. Er is eerder sprake van een frisse tegenzin om de maatschappelijke praktijk echt door te lichten en daarmee te theoretiseren. Welvaart en individualisering hebben hier alles mee te maken, ofwel precies de non-ideologische reclame van het (neo)liberalisme. Niet voor niets hamert de VVD op economie en veel minder op andere belangwekkende velden als cultuur, kunst, filosofie of zelfs maar zorg en onderwijs. Niet voor niets leidt het (neo)liberalisme aan intellectuele armoede. Wanneer er een nieuwe en zwaardere crisis komt, neemt de noodzaak toe om echt na te denken en stelling te nemen.
BeantwoordenVerwijderenGeen ideologie meer? Laat ik dan dit vragen: hoe kan het dat een vroegere ideologie als het liberalisme (dat was voor het neoliberalisme) ineens is verdwenen? Houdt een waardenpakket op om ideologie te zijn waar en omdat tegenstanders moeten opgeven?
Monk, 08 10 2017