De Midden-Europese afkeer van de klassiek-liberale idealen noemt Akkerman deels een reactie op West-Europese arrogantie, maar “meer nog het resultaat van het gevecht om de macht en om de lucratieve posities”. En waarom dat het geval was, verwoordt hij op een mooie manier: “Na 1989 lag in Midden-Europa geen fijnmazig systeem gereed van maatschappelijke krachten en tegenkrachten, geen gestaag gegroeid organisme van meegeven en terugduwen, nee, hier kon democratie alleen maar beteken: wie wint, is de baas en heeft het voor het zeggen.”
Waarbij je voor de maatschappelijke krachten en tegenkrachten kunt denken aan, om maar een historisch voorbeeld te noemen, de wisselwerking tussen beschermde gildes enerzijds en vrij gevestigde nieuwkomers anderzijds, en de regulerende positie van de overheden daartussenin. En bij meegeven en terugduwen aan enerzijds het tolereren van vrijdenkers en anderzijds het intomen ervan, waar bijvoorbeeld de Republiek der Verenigde Nederlanden sinds de 16e eeuw mee had leren schipperen. En misschien nog het belangrijkste: aan de manieren waarop burgers, ondersteund door overheden en rechtsinstanties, manieren hadden gevonden om hun onderlinge belangenconflicten en zakelijke op redelijke wijze te beslechten.
Daarmee wil Akkerman zeggen dat, lang voordat de democratie in West-Europa in formele zin gevestigd werd, er tendensen werkzaam waren die daarvoor de basisvoorwaarden schiepen. Omdat er al een heleboel in ordelijke, sociabele maatschappelijke banen geleid werd kon uiteindelijk de officiële democratie succesvol zijn. De democratie was als het ware al eeuwenlang voorbereid.
Historicus Bas van Bavel zegt het in zijn boek De onzichtbare hand als volgt. “Relatief egalitaire en vrije samenlevingen als de Lage Landen in de 13e eeuw, waar verschillende bevolkingsgroepen een zekere invloed hadden op het stadsbestuur, zijn een noodzakelijke voorwaarde voor het ontstaan van markten voor grond, arbeid en kapitaal.” En het bestaan van dat soort markten behoren wat mij betreft tot de basisvoorwaarden voor een democratie. Zij creëren vaardigheden en vertrouwen binnen een samenleving, die je kunt beschouwen als het maatschappelijk kapitaal waar uiteindelijk ook de democratie van leeft.
Het belang van die vaststelling is groot. Het kan niet vaak genoeg gezegd worden dat in West-Europa, waaronder Nederland, de democratie al eeuwen was voorbereid. Daaraan heeft het waarschijnlijk ontbroken in Midden-Europa. Je kunt daar de conclusie aan verbinden dat het mogelijk nog decennia gaat duren voordat in Midden-Europa een vorm van liberale democratie écht wortel kan schieten.
Zie ook Markt en democratie
Interessant. Ben te weinig kenner. Maar een historisch oordeel kan niet zonder het nadenken over de invloed van geloof dat eeuwen heeft ingewerkt op al die zielen. Dat kan en mag een historicus niet buiten beschouwing laten, onbenoemd laten. Eens?
BeantwoordenVerwijderenAls je het daar niet mee eens bent, wil ik een reden horen, maar ik kan het me niet voorstellen. (Ik pleit niet voor geloof als enige oorzaak, ik pleit voor een bescheidener stelling: een historicus mag die factoren niet links laten liggen.)
Goed: als we dat eens zijn? Dan wordt ik een beetje verlegen. Ik denk aan de orthodoxe kerk, die sterker leefde vanuit de twee-eenheid met de staat; de kracht daarvan wordt in ons individualistische Westen niet verstaan, maar je moet over de Orthdoxen lezen en ze eerst beminnen. Je gaat dat ook veel kritischer en scherper de (Akkerman) Westerse arrogantie doorzien. Maar misschien kun je die nadruk op die eenheid verbinden met de autocratieën in die landen, ik weet geen betere hypothese (als het dus gaat om de geloofsdimensie). Maar goed: Polen en Hongarije zijn natuurlijk niet door de Othodoxie gestempeld, maar door de RK. Dan moet ik denken aan de veel verdedigde these dat de Reformatie met haar ethos een geweldige impuls is geweest voor de opbouw van de moderne zelfbewuste middenklasse met haar focus op werk en eerlijkheid. De figuur van de plaatselijke leek-ouderling (mocht ook de knecht zijn, maar was vaak niet de knecht!) in het hart van de regering van de kerk. Wat zeg jij daarvan, grinnik? Daar is onze democratie ontstaan, zegt men wel. Correcter en bescheidener gesteld: dat was een belangrijke nieuwe impuls ervoor …….
Ik ben het helemaal met je eens dat een historicus de geloofsdimensie niet buiten beschouwing kan laten. Die dimensie zit ook in veel blogberichten, neem bijvoorbeeld deze.
VerwijderenMaar daar wordt het niet altijd eenduidiger van. Zo benadrukken veel historici dat de oude Germanen, met al hun geloof in Wodan en heilige eiken, al zo rechts- en vrijheidslievend waren.
Maar dat er een verbinding is tussen een moderne zelfbewuste middenklasse en de reformatie, daarvan ben ik wel overtuigd. Maar die wisselwerking gaat ook twee kanten op.
Grinnik, ja! D66 zou zich moeten hernoemen als de Wodan partij! Terug naar de Edda en het heidendom. :)
VerwijderenJa, gaat twee kanten op: ik denk dat dit soort dingen daarom ook zo moeilijk geheel in de vingers te krijgen zijn, denk je niet? Het enige wat je daardoor wel scherper gaat zien, is wanneer mensen er een ideologie op projecteren: de twee grote schoolvoorbeelden zijn natuurlijk Hegel en Marx…. En wat is de ideologie van het liberaal-seculiere denken qua geschiedfilosofie? Zou jij die voor me scherp kunnen maken? Mijn eerste gok is: scepticisme. Een te diep scepticisme, zodat de geschiedenis bij voorbaat in meer objectieve zin betekenisloos wordt. Voorbeeld Ankersmit: geschiedenis is een schilderij.
Nou, dat hoeft niet per se. Denk aan zomergast Eric Wiebes, liberaal en seculier. Hij gelooft diep in vooruitgang.
VerwijderenHelemaal mee eens, je noemt de rol van de kerk niet?
BeantwoordenVerwijderenEen positieve of negatieve rol?
Verwijderennegatief als er geen concurrentie is, zoals in Polen.
Verwijderen