Angst moet mogen

In het debat over immigratie en de reacties daarop mengen zich regelmatig stemmen die erop wijzen dat er sprake is van angst. Bijvoorbeeld voor inkomen, concurrentie op de arbeidsmarkt en terrorisme. En die het vanzelfsprekend vinden dat dat verkeerd is, angst is voor hen een vies woord. Dat blijkt uit de afkeurende toon waarin zij verklaren dat sommige politici inspelen op de angst en onzekerheid van burgers, kortom op de ‘onderbuik’.

Ik noem dat maar even de ‘heroïsche stemmen’, zoals van Doekle Terpstra en Dirk Verhofstadt. Ik moet ook denken aan Judith Butler die laatst in De Balie op strenge manier van zichzelf eiste dat ze open staat voor de multiculturele samenleving ook al wordt ze als lesbische vrouw door veel Moslims niet geaccepteerd. Pieter Pekelharing stelde daar nuchter tegenover dat een heleboel mensen zich gewoon eerst veilig moeten voelen voordat ze zich open kunnen stellen.

De heroïsche stemmen lijken geen weet te hebben van de angst en als dat wel zo is dan is het toch eigenlijk iets om jezelf overheen te zetten. Angst wordt je vooral aangepraat en door zindelijk na te denken kun je je daarvan bevrijden. Het kan niet anders of het achterliggende mensbeeld dat zij hanteren is dat van de autonome, soevereine mens die uiteindelijk zichzelf volledig in de hand heeft als hij daar maar zijn best voor doet.

Ik moet eerlijk zeggen dat ik weleens jaloers kan zijn op die psychisch sterke mensen. Goed zijn is een kwestie van goed denken. Ik herken mezelf meer in een bestaan dat af en toe schrikachtig is. Levinas geeft daarvan een beschrijving in zijn uitwerking van wat hij noemt het il-y-a: de beleving van de wereld als ijzingwekkend onverschillig en leeg.

Maar daar begint ook mijn twijfel over de effecten van die psychische kracht, in ieder geval als die in het debat als norm gaat gelden voor iedereen. Want er zijn naar mijn gevoel veel meer mensen die net als ik deep down last hebben van verveling en bestaansangst, noem het maar de onderbuik. Naar mijn idee moet daar vrijuit over gepraat kunnen worden zonder dat de angst en de onderbuik weggezet worden als zwaktes die overwonnen moeten worden door eigen inspanning. Want dan zou de onderbuik weleens ondergronds kunnen gaan en op een onverwachts moment openbreken.

Zie ook Angst is normaal