Het Zelfde en het Andere

Het Zelfde en het Andere kunnen niet opgenomen worden in een kennis die hen omvat.

En nog zo een:
De metafysica, de transcendentie, de ontvangst van het Andere door het Zelfde, van de Ander door Mij, geschiedt concreet als het ter discussie stellen van het Zelfde door het Andere, dat wil zeggen als ethiek die de kritische essentie van het weten vervult.

Kan het abstracter?
Ja, bij Levinas kan het nog veel abstracter. Maar leuker is het om te wijzen op een wetenschappelijke bevinding waarin wat Levinas beschrijft ineens heel concreet wordt. Daaruit blijkt dat Levinas zich weet te redden met eeuwenoude, aan Plato ontleende begrippen om iets uit te drukken wat een wetenschappelijk experiment ons nu in begrijpelijke termen kan duidelijk maken.

De bevinding is afkomstig van een neurologisch experiment waar de NRC onlangs melding van maakte. Daaruit blijkt dat de hersencellen waarmee we over onszelf denken dezelfde zijn als die we gebruiken om na te denken over mensen die op ons lijken. Over mensen die niet op ons lijken denken we na met een ander gebied in het brein.

Weerbarstige Platoonse termen als het Zelfde en het Andere blijken dus in aanvaardbare gedaante terug te komen in neurologische onderzoeken. En dat tot in de varianten van de gekozen woorden toe.

Het kan onnodig abstract lijken dat Levinas spreekt over het Zelfde en het Andere in plaats van over het Zelf en de Ander. Maar goed bekeken gebeurt dat in de uitkomst van het experiment ook. De cruciale onderscheiding die er te maken is blijkt niet zo zeer te liggen tussen mij zelf en de ander, als wel tussen mij en degenen die op mij lijken - dus hetzelfde - enerzijds, en de rest - het andere - anderzijds. Dus juist de meest abstracte formulering sluit aan bij de bevindingen van het neurologische experiment.

Dit is op zichzelf interessant. Maar daarnaast heeft het gevolgen voor de wijze waarop we Levinas interpreteren. De bevindingen bieden aanknopingspunten voor een interpretatie van de Ander als staande voor zeker niet iedere andere mens. Want daarbij horen mensen die voelen als gelijken. Het gaat eerder om anderen die, op een bepaald moment, voelen als werkelijk anders en dan heb je al te maken met een selectie binnen de hele groep van anderen.

Daar wil ik nog aan toe voegen dat ook de confrontatie met die andere anderen niet altijd tot de ontmoeting leidt met de Ander zoals Levinas hem bedoelt. Dat houdt iets onvoorspelbaars.