Er is tóch vooruitgang

Geweldig wat een mens, die Angela Merkel in haar vermaning aan de paus over de Holocaustontkenning van bischop Williamson! Wie had dat kunnen denken, dat in ons tijdperk van waarden- en waarheidsrelativisme op hoog politiek niveau een punt gemaakt wordt van historische feitelijkheid?

Wat mij betreft is dat drievoudige vooruitgang.

Allereerst is dat vooruitgang ten opzichte van een eerdere ruzie tussen Duitsland en de paus. In de Middeleeuwen twistten de Duitse keizer en de paus om de vraag bij wie van hen het hoogste gezag lag. Ook toen, tijdens de Investituurstrijd, werd er geschermd met de waarheid maar die was vooral van het vage, bovennatuurlijke soort: beide partijen meenden de wil van God te kennen. In wezen was het een ordinaire machtsstrijd.

Nu heb ik niets principieels tegen machtsspelletjes, daar kun je vaak niet omheen. Maar ik vind het wel verwarrend als die gepaard gaan met waarheidsclaims, zeker speculatieve en oncontroleerbare claims. En dat was het geval met de theologische gedachtenconstructies waarmee paus en keizer elkaar bevochten.

Het verschil met de Middeleeuwen is dat er in de huidige interactie tussen Merkel en de paus niets anders aan de orde is dan de sobere, historische waarheid – in ieder geval aan de kant van Merkel. Dat noem ik vooruitgang.

Daarnaast maakt de Bondskanselier met haar opstelling duidelijk dat Duitsland een volwassen democratie is waarin discussie over het eigen verleden niet wordt gemeden. En waar het signaal wordt afgegeven dat de historische feitelijkheid ook in de toekomst geen geweld mag worden aangedaan. Die houding was in West-Duitsland al eerder te constateren maar dat dat ook voor het verenigde Duitsland opgaat is bemoedigend.

Tenslotte is er vooruitgang ten opzichte van ons eigentijdse intellectuele klimaat. Onder invloed van het postmoderne denken zijn we gewend geraakt aan de gedachte dat waarheid relatief is. Er zijn meerdere waarheden, het hangt er maar net vanaf vanuit welk perspectief je de zaken bekijkt. De notie dat sommige feiten onomstotelijk feiten zijn en in het geheel niet afhankelijk van hoe je ernaar kijkt, wil wel eens oplossen in een algehele onverschilligheid voor de waarheid.

Waarheidsscepsis heeft ongetwijfeld iets bevrijdends als het gaat om allerlei metafysische waarheidsclaims. Maar postmodernisten passeren een grens als ze ook feitelijke waarheden non-existent verklaren. De Grote Verhalen zijn misschien ten einde maar er zijn nog altijd dingen die je nooit mag vergeten. Met haar optreden heeft Merkel bijgedragen aan het markeren van dat verschil.

Zie ook Er is tóch vooruitgang(2)