Na de oorlog

Na de oorlog, wanneer is dat?

In 1946 dacht men: dat is nu. Het gevecht is over, de bezetter is weg, we kunnen de zaak weer opbouwen. Dat wilden ook de weinige teruggekeerde Joden. Niet omkijken maar proberen het bestaan zo goed mogelijk opnieuw inrichten.

Rond 1965 was de wederopbouw wel gelukt maar gevoelsmatig was de oorlog verre van voorbij. Wat was er allemaal niet gebeurd? En was iedereen echt zo heldhaftig geweest als er verteld werd? Bij menig voormalig kampgevangene begonnen oude trauma’s en gruwelijke herinneringen op te spelen.

Rond 1985 werd de herinnering aan de oorlog onverminderd doorgegeven, maar er vond een verbreding plaats van de onderwerpen die men herdacht. Alle oorlogsgetroffenen, ieder die erge dingen had mee gemaakt in de oorlog werd inbegrepen in de herdenkingen. Daar kwamen op een gegeven moment ook de slachtoffers van alle vredesmissies van na de oorlog bij.

In 2010 blijkt het nog lang niet voorbij. Althans de discussie erover is hevig. Sommigen, zoals Eberhard van der Laan, vinden het welletjes: “De Tweede Wereldoorlog kan met deelpensioen” vindt hij. Anderen, zoals Jolande Withuis vorige week in Trouw, stellen vast dat het belang van de herdenking door veel mensen onderkend wordt. En dat daarbij, volgens haar terecht, de verbreding wordt losgelaten en er weer gefocust wordt op de kern van het kwaad van destijds: de schending van de rechtstaat en de vrijheid. Bij die historische werkelijkheid kun je niet genoeg stilstaan.

Abraham Burg houdt in een recent boek zijn Joodse publiek voor: De Holocaust is voorbij. Afrekenen met Hitler. Maar misschien is het daarvoor nog te vroeg. Of misschien is dat so wie so te veel gevraagd, en niet alleen voor Joden.

Zie ook Thema kwijt

Naschrift 16 mei 2010
Naar nu blijkt heb ik bovenstaand ten onrechte Eberhard van der Laan opgevoerd als aanhanger van het standpunt dat de oorlog minder aandacht moet krijgen. Dat blijkt na lezing van het slot van zijn 4 mei toespraak, dat als volgt luidde: "Diverse schrijvers zeggen om uiteenlopende redenen: de oorlog is 65 jaar geleden afgelopen en kan nu met pensioen. Ik deel de zorgen en ergernissen van velen dat de oorlog tijdenlang overal is bijgehaald (of bijgesleept) om actuele zaken per analogie te veroordelen. Met waarschuwingen op basis van het verleden moeten we inderdaad voorzichtiger en selectiever zijn, om ze niet bot en krachteloos te maken, en om niet unfair te zijn. Maar dat neemt niet weg dat we de unieke vrede en samenwerking in Europa (of het overgrote deel daarvan), de ondanks alles stevige democratieën daar, en de mensenrechtenverdragen, mede danken aan de lessen uit de oorlog. Kortom, ik ben voor deelpensioen voor de oorlog als manier om iemand makkelijk de maat te nemen of klem te zetten, maar voor kwiek doorgaan met het verwerven van inzicht, en met het doorvertellen van nuttige verhalen. Want dat mijn moeder en vader al lang niet meer huilen en schoffelen, laat onverlet: not in vain, not again". Het persbureau Novum maakte daarvan: "Oorlog deels met pensioen" en het ANP nam dat klakkeloos over. Zoals Rob Fransman zegt: dat is precies het omgekeerde van wat er werd bedoeld.