Er is over nagedacht

De honger naar brood, werk en vrijheid in Egypte, Tunesië en nog vele ander landen kunnen ons indringend doen beseffen hoe groot het verschil is tussen de leefsituatie daar en die bij ons.

Hebben wij het nu zo maar goed getroffen dat we hier in Nederland de laatste eeuwen geen burgeroorlog en geen revolutie hebben gehad? We hebben ongetwijfeld mazzel dat we al sinds de Tweede Wereldoorlog leven onder de atoomparaplu van Amerika en dat de heftigste conflicten zich ver van ons bed afspelen.

Of is het niet helemaal toeval? Op die vraag is een cynisch antwoord mogelijk. Het is geen toeval omdat het Westen er de laatste zestig jaar goed in geslaagd is om eigen interne spanningen te exporteren en uit te vechten op het grondgebied van derden. Zo werd de strijd tussen communisme en kapitalisme uitgevochten in Korea, Vietnam en Zuid-Amerika. Alleen de Cuba-crisis bracht het even heel dicht bij het eigen Westerse territorium.

Maar er is ook een meer bemoedigend antwoord mogelijk. Namelijk dat vanaf de zeventiende eeuw in Europa, en later in de Verenigde Staten, behoorlijk veel denkkracht is geïnvesteerd in de vraag: hoe kunnen wij ordentelijk samenleven? Als uitvinders van manieren om goed met elkaar om te gaan verdienen bijvoorbeeld Spinoza, Locke of Bayle een minstens zo eervolle plek als de natuurwetenschappelijke uitvinders Edison, Marconi en Watt.

De genoemde denkers waren diep geraakt door de godsdiensttwisten en burgeroorlogen die in hun tijd woedden in heel West-Europa. Zij werden daardoor geïnspireerd tot vastbesloten en systematisch onderzoek naar wat een samenleving nodig heeft voor evenwicht, stabiliteit en rechtvaardigheid.

Locke bijvoorbeeld benoemde drie basiszaken: allereerst veiligheid en lichamelijke integriteit, ten tweede voldoende bezit voor een volwaardig leven en ten derde vrijheid van denken. En Spinoza benadrukte het belang van tolerantie, die politiek gewaarborgd zou moeten zijn.

Mijn overtuiging is dat dit soort sociaal-politiek denkwerk ons eeuwenlang geholpen heeft om de rechtsstaten uit te bouwen zoals we die nu kennen in het Westen. Het is, denk ik, ook geen toeval dat de streken waar de meesten van die denkers vandaan kwamen – westelijk West-Europa, Engeland en Amerika – gebieden zijn waar de laatste paar eeuwen geen totalitaire regimes hebben geheerst.

Daarom vind ik dat een beetje Nederlandse stad behalve een James Wattstraat ook een John Lockestraat moet hebben.

Zie ook Bestemming bereikt