Gewaagd

Managementgoeroe Gary Hamel doet in de (papieren) www.managementboek.nl van april een paar interessante uitspraken. Hij vraagt zicht bijvoorbeeld af waarom de organisatiekunde er maar niet in slaagt om een volwaardige wetenschap te worden. De managementliteratuur noemt hij “over het algemeen zwak”, en hij is niet de enige die er zo over denkt. 

Hamel geeft ook een verklaring voor dat gebrek aan wetenschappelijke ontwikkeling van de organisatiekunde. Waarlijk wetenschappelijk denken is volgens hem namelijk alleen maar mogelijk als je gefascineerd bent door een probleem dat oprecht de moeite waard is. Het uitwerken van een tegendraads concept gaat gepaard met een grote mate van persoonlijk risico, en de meeste onderzoekers zijn daar alleen maar toe bereid als ze bezig zijn met vraagstukken die echt van belang zijn. Welnu, zo’n gewaagd probleem is in de managementwetenschappen nog niet gevonden.

In andere wetenschappelijke disciplines is een dergelijke motivatie allang gemeengoed, zegt Hamel. De grootste menselijke prestaties zijn stuk voor stuk resultaat van een enorme toewijding aan gewaagde problemen. Daarbij denkt hij bijvoorbeeld aan de zoektocht naar een geneesmiddel voor aids of de ontcijfering van het menselijk genoom. In deze ploeteropvatting van wetenschap wordt hij bevestigd door de nieuwe voorzitter van de KNAW Hans Clevers: “Je zwoegt zonder dat je weet of het iets oplevert. En dan springt er ineens een raam wijd open”. In het verlengde van die gedachte vraagt Hamel zich af: wat is de maanmissie voor managementdenkers?

Ik ben het gedeeltelijk eens met deze gedachtegang. Ik denk ook dat zo’n obsederend thema nodig is, maar ik denk niet dat het ontbreekt. Naar mijn idee is zo’n ‘gewaagd probleem’ in organisaties al lang gevonden, maar misschien is het wel iets té gewaagd. Waar ik op doel is het verschijnsel van schaamte en verlegenheid. Dat verschijnsel speelt volgens mij een grote, maar nauwelijks onderzochte of besproken rol in onze interactie, terwijl het levensgroot aanwezig is, ook in organisaties.

En misschien is de rol van dat verschijnsel, maar ook het gewaagde karakter ervan, wel extra groot, juist omdat het onbesproken is. Het kan daardoor gaan woekeren en zorgen voor stagnatie die vervolgens onbegrepen blijft. Zoals Brené Brown zegt in haar tedtalk: als we stagnatie willen doorbreken, als we werkelijk creatief en innovatief willen zijn, zullen we moeten praten over schaamte.

Gewaagd is het zeker, onder meer om de volgende twee redenen. Allereerst zou het niet wetenschappelijk zijn om het over emoties en gevoelens te hebben. Om voor wetenschappelijk door te gaan volgens de gangbare codes moet je je, aldus hoogleraar wiskunde Ronald Meester, onthouden van woorden als emotie, zin, ethiek en dus ook schaamte. Hij verzet zich daartegen maar de codes zijn taai.

Daarnaast kan alleen al het ter sprake brengen van schaamte en verlegenheid schaamte en verlegenheid teweeg brengen. En dat is eng.

Maar als Hamel gelijk heeft in de gedachte dat je voor wetenschap gewaagde problemen nodig hebt, dan ligt juist in dit onderwerp misschien een mooi perspectief. De wijze waarop dit thema angstvallig ontweken wordt in organisaties zou precies de wetenschappelijke prikkeling kunnen wekken die een onderzoeker nodig heeft. Gewaagd kun je dit probleem beslist noemen, gewaagder dan veel problemen van natuurwetenschappers die zich kunnen terugtrekken in hun laboratoria.

Het bedoelde probleem is als volgt te formuleren: hoe combineer je de voor het management noodzakelijke menselijke eigenschappen van profilering en planmatig denken met de onvermijdelijkheid van tekortkomingen, schaamte en verlegenheid? En die vraag heeft weer veel weg van een centrale vraag die Hamel formuleert: hoe maak je organisaties net zo menselijk als de mensen die er werken? Me dunkt, dit lijkt me gewaagd en fascinerend ineen, een maanmissie waardig. Daar moet wetenschap van te maken zijn. 

Ik ga binnenkort een poging wagen, in de DeLimes workshop van 11 mei aanstaande. Daarin breid ik het thema ‘Schaamte en verandering’ uit tot ‘Schaamte en organisatie’. Mede aan de hand van het boek De Prooi. Blinde trots breekt ABN Amro van Jeroen Smit verken ik daar de Griekse en Joodse wortels van ons denken over trots, eer en schaamte en de doorwerking daarvan in onze organisatieculturen. Inschrijven kan ongetwijfeld tot 1 mei.

Zie ook Jaap Goudsmit, Communicatie is een waagstuk en Iets kleins