Wissen

Onlangs verscheen het boek Isabella. The Warrior Queen van Kirstin Downey over koningin Isabella van Spanje. Zij was de vrouw van Koning Ferdinand en samen hebben ze aan het einde van de vijftiende eeuw gezorgd voor de verdrijving van de Moslims en de Joden uit Spanje.

Het boek werd onlangs besproken door Nina Weijers in de NRC, en zij maakte daarbij gebruik van een bepaald cliché dat langzamerhand ongeloofwaardig is geworden, en dus eigenlijk gewoon niet meer kan.

Ik doel op de volgende passage (over Isabella): “Hoewel ze dol was op het Nieuwe Testament, was haar mentaliteit eerder Oudtestamentisch van aard. Zoals Downey constateert: ‘She was always more inclined to claim an eye for an eye than to turn the other cheeck’”.

Ik maak bezwaar tegen het ondoordachte karakter van zo’n passage, inclusief het opgenomen citaat. Want wat er gebeurt in de passage is paradoxaal:
- Die vertrekt kritiekloos vanuit een bepaald sjabloon, namelijk de associatie van het Nieuwe Testament met liefde en afwijzing van het principe van oog om oog.
- Constateert vervolgens dat een aanhanger van het Nieuwe Testament gewoon meedoet met het principe oog om oog.
- Herstelt in de laatste zin de associatie van het Nieuwe Testament met het toekeren van de andere wang.

Ik maak daar bezwaar tegen omdat – in weerwil van de feitelijkheid – de labels van Nieuwe Testament en Oude Testament ongeschonden overeind blijven: Oude Testament = geweld, Nieuwe Testament = liefde.

In zoverre is dat juist, dat het Nieuwe Testament een ander boek is met een andere inhoud. Maar ik vind dat, als een boek eenmaal duizenden jaren is meegegaan, onze associaties niet alleen bepaald moeten worden door de inhoud. Ook de feitelijke omgang ermee door gezagsdragers en de doorwerking ervan in de cultuur moeten meewegen in de associaties die we eraan toekennen. Vanuit dat oogpunt bezien zou Isabella’s optreden weleens exemplarisch kunnen zijn voor het optreden van veel andere Nieuwe Testament-liefhebbers. Als dat zo is dan moet dat, wat mij betreft, gevolgen hebben voor de automatische associaties die wij toekennen aan het Nieuwe Testament.

Mijn voorstel zou dus zijn om in onze hoofden die clichématige associaties voorgoed uit te wissen. Want de clichés blijven voor misverstanden zorgen en onderhuids hun duistere rol spelen. Bij het wissen kunnen we ons laten helpen door besef van de werkelijkheid van de nucleaire afschrikkingsstrategie van het Christelijke Westen, dat al decennia gebaseerd is op het principe: als jij slaat zal ik je voor zijn. Of door de opstelling van leiders uit het Nieuwtestamentische Oost-Europese cultuurgebied zoals Poetin en Porosjenko. Die laatste zei recent met zoveel woorden: “Denk maar niet dat wij de andere wang toekeren als we aangevallen worden”.

Misschien is er niet zoveel verschil tussen het Oude en Nieuwe Testament. En ligt het echte verschil daar waar mensen zomaar uit het niets gaan moorden en onthoofden, in plaats van bij mensen die regels van gelijke vergeldingsmaat hanteren voor hun eigen verdediging. Dat is misschien wel vrij menselijk. Het toekeren van de andere wang lijkt me hoe dan ook slechts zelden een optie.

Zie ook Heilig vuur, Bewaak het perspectief en Markering