Hoe tegennatuurlijk kun je zijn?

Het is goed voor mij – als iemand die met het Christendom gebroken heeft – om het Christelijk geloof uitgelegd te krijgen door mensen die ik sympathiek vind. Als ik dan bezwaren voel opkomen weet ik zeker dat ze niet worden ingegeven door een oordeel over de persoon die ik op dat moment beluister.

Een van die sympathieke uitleggers is Marilynne Robinson, die ik onlangs hoorde in De nieuwe wereld. Als haar belangrijkste boodschap heb ik opgevat dat Christenen worden opgeroepen om dát te worden wat ze van nature, als mensen, juist níet zijn. Mensen zijn egoïstisch, en ze moeten altruïstisch worden; ze zijn van nature niet mededogend, maar ze zouden het wel moeten zijn; ze zijn snel bang, maar angst is verkeerd. Kortom, het Christendom volgens Robinson is één groot veranderprogramma, weg van onze natuurlijke staat, leidend tot een overwinning op onze natuur.

Zoveel tegennatuurlijkheid kan mij niet overtuigen, hoe sympathiek ik de boodschapster ook vind. Vanuit pedagogisch dan wel andragogisch oogpunt lijkt mij een dergelijk programma ook tot mislukken gedoemd, want hoe tegennatuurlijk kan een mens zijn? Het zou zelfs kunnen dat de in dit programma ingebouwde frustratie de verklaring levert voor de verschijnselen in kerk en Christendom waar Robinson juist niets van moet hebben: de gerichtheid op macht en zieltjeswinnen. Dat laatste zou wel eens de ‘natuurlijke’ en onvermijdelijke compensatie kunnen zijn voor uit de bocht vliegende te hoog gegrepen strevingen.

Bovendien ben ik niet zo bang voor menselijk egoïsme, gebrek aan empathie en angst. Egoïsme kan ons stevige uitgangsposities opleveren, vanwaaruit we anderen weer wat te bieden hebben. De plicht tot empathie en mededogen kan gemakkelijk tot de overspannen situatie leiden waarin empathie een prestatie wordt van het autonome zelf, en de ander niet meer dan een object voor mededogen. Angst tenslotte kan een zeer goede raadgever zijn, zoals bleek uit de beelden van de Bataclan die nota bene tijdens het interview met Robinson werden getoond: bezoekers renden zo hard mogelijk weg van de kalasjnikovs, en dat was maar goed ook. Dat er ook angstige situaties zijn waarbij je goed moet nadenken, zoals Robinson propageerde, doet niets af aan het belang van de waakzaamheid die de angst genereert.

De aanbeveling van Robinson waarmee ik volledig kan instemmen is dat het erop aankomt om bewust te leven, ook met betrekking tot ervaringen die ons overstijgen. Dat is misschien al tegennatuurlijk genoeg, en dat streven wil ik niet belasten met nog extra tegennatuurlijke opdrachten.

Zie ook Heilig vuur