Liberale varianten

Het lijkt soms wel of je onderscheid kunt maken tussen godsdiensten op basis van de vraag of ze een liberale variant kunnen ontwikkelen of niet. En of die variant vervolgens ook in staat is om mensen vast te houden. Met een liberale variant bedoel ik een versie die ruimdenkendheid, pluraliteit van waarheden en wetenschappelijke bevindingen toelaat en tegelijkertijd vitaal en geloofwaardig blijft. Laat ik er meteen maar bij zeggen dat ik mezelf bij die liberale varianten het meest thuis voel.

Het Christendom heeft het geprobeerd, in ieder geval in Nederland. Op het Katholieke erf werden vanaf de jaren zestig de teugels losgegooid en werd druk geëxperimenteerd met nieuwe vormen van liturgie en tekstuitleg. De waarheidspretenties verdwenen meer naar de achtergrond.

Ik denk dat je moet vaststellen dat deze weg is doodgelopen. De progressieve Mariënburgvereniging, het boegbeeld van de vernieuwingen, telt op dit moment vooral veel grijze hoofden, en de kerken blijven leeglopen. De kerkleiding heeft al eerder de conclusie getrokken dat liberaal-progressief Christendom niet kan bestaan. Zij kiest, nu onder leiding van aartsbisschop Eik, voor de traditionele waarheden en praktijken. Want dat blijft over als de enige geloofwaardige manier van kerk-zijn.

Op het Protestantse erf vertoonden vrijzinnige varianten, zoals de Remonstrantse kerk en andere groepen die ooit vertegenwoordigd werden door de V.P.R.O., zich al veel eerder. Gemeenschappelijk aan die varianten lijkt te zijn dat ze vroeg of laat in de leegloop terecht komen. Het lukt hen niet goed mensen aan zich te binden. Door het ontbreken van een centraal hiërarchisch gezag op het Protestantse erf, zoals de Rooms-Katholieke kerk dat kent, resulteert dit niet in een geregisseerde beweging terug naar de orthodoxie. Maar de vitaliteit van de orthodoxe Protestantse groeperingen die er zijn doet de uitstervende liberale varianten zwakjes afsteken.

Van het Boeddhisme weet ik niet veel, maar uit de krant begrijp ik dat die, bijvoorbeeld in Nederland, vooral in zijn verlichte, liberale vorm de meeste aanhang heeft. Kennelijk oefent de Boeddhistische vrijzinnigheid een zekere aantrekkingskracht uit op mensen in een laatmoderne, geseculariseerde en geindividualiseerde samenleving.

De Joodse traditie kent een liberale stroming die beslist vitaal genoemd kan worden. De Liberaal-Joodse gemeenten vertonen al jaren een tendens van lichte groei en ook jonge mensen blijken er iets mee te kunnen. Misschien heeft de aantrekkingskracht ermee te maken dat de liberale variant, hoe vrijzinnig ook, zich altijd ingebed weet in de oude Joodse traditie. Zij beschouwt die eerbiedwaardige traditie als een overlevering die zelf voortdurend vernieuwing op vernieuwing en interpretatie op interpretatie stapelde, waardoor onze eigen vernieuwingen geen radicale breuk betekenen met het verleden.

Wat de Islam betreft heb ik geen idee over de levenskansen van een liberale variant. Het zou best kunnen dat de sterke verworteling in praktijken van gebed en liturgie de Islam de ruimte biedt die nodig is voor het ontwikkelen van levensvatbare intellectuele openheid.

Zie ook Bestemming bereikt en Eindtijd