Ik moest daaraan denken tijdens een recente bijeenkomst in De Balie van Joden en Moslims over de schurende vraag of die groepen zich nog thuis voelen in Amsterdam. Het bleek dat 7 oktober, de Gaza-bombardementen en de Maccabi-rellen er diep ingehakt hebben. Bij beide groepen, maar voor iedere groep op een andere manier. Moslims worden regelmatig weggezet als aanhangers van Hamas en voelen zich in het verdomhoekje geplaatst. Joden worden aangesproken op de misdaden van Israël in Gaza. Bij woordvoerders van beide groepen sloeg regelmatig de twijfel toe: voel ik me nog wel veilig hier, is Amsterdam nog wel mijn stad?
Opmerkelijk was dat de genoemde schurende polariserende kwesties allemaal van politieke, samenlevingstechnische aard waren. Er kwam zo goed als geen religieuze of levensbeschouwelijke bron van schuring aan de orde, bijvoorbeeld opvattingen over de waarden van de Verlichting, of van de sharia of van een Derde Tempel in Jeruzalem. Het is waar, het schuurde zo al genoeg, met ‘Er zijn geen scholen meer in Gaza’ en ‘Wij gaan op Jodenjacht’. Maar als je beseft dat er op wereldschaal – dus niet alleen in het Midden-Oosten – ideeën leven over theocratie en overwinning van de eigen ideologie of geloofsrichting, dan weet je dat in De Balie nog slechts een heel klein deel van de problematiek is aangeraakt. Het gemiddelde Baliepubliek is, net als volgens De Graaf de gemiddelde geseculariseerde Europeaan, totaal onbekend met die geesteswereld en begrippen. Het is, zeg maar, spiritueel analfabeet.
Overigens denk ik dat De Graaf ook haar eigen blinde vlek heeft. Ze heeft goed oog voor de collectieve spirituele ideologieën die, vooral buiten Europa, gekoppeld zijn aan Islam, Jodendom en Christendom. Maar ze lijkt een nieuw soort, meer individuele spiritualiteit over het hoofd te zien, die volgens universitair docent Joost Vervoort in het Westen opduikt. Hij stemt in met De Graafs opvatting van spiritualiteit als een onderschatte emotionele kracht, maar hij voegt daaraan toe dat spirituele ervaringen ook zonder de collectieve dimensie kunnen bestaan. Hij wil die ontluikende individuele spiritualiteit bevorderen en pleit voor ruimte voor diversiteit van persoonlijke ervaringen op dat vlak.
Maar als Vervoort gelijk heeft in zijn waarneming van die trend in onze samenleving, dan kunnen spiritualiteit en een liberaal-rationele ordening van de samenleving elkaar wel eens hard nodig hebben. Immers, als de persoonlijke spirituele ideologieën mogen botsen, en niet meer van hogerhand collectief gemaakt worden, dan is de liberaal-democratische rechtsstaat het raamwerk waarin die vrijheid het beste kan gedijen.
Wil je commentaar geven of zien: klik op Religieus analfabetisme en scrol naar beneden door.
Posts
