Meelopen après la lettre

De vraag: “wat te doen met Heidegger?” klinkt regelmatig in de filosofie en aanverwante terreinen. Want Heidegger is een filosofische gigant van de 20e eeuw met uitstraling naar de gebieden van kunst, psychiatrie, theologie en literatuurwetenschappen. Je kunt eigenlijk niet om hem heen. Probleem: de man deugt niet. Hij was van 1933 tot 1945 lid van de de nazipartij, bleef zijn levenlang geloven in de bijzondere “zijnshistorische missie van het Duitse volk” en heeft nooit enige spijt betuigd over de Duitse misdaden uit de Tweede Wereldoorlog.

In dat licht gezien is het verbijsterend om te zien met welke vanzelfsprekendheid Heidegger als filosofische autoriteit erkend wordt. Op al die terreinen waar men uit zijn werk put is het gebruikelijk om aan het begin hoofdschuddend even stil te staan bij zijn bruine interesses, zich eventueel nog af te vragen of er een verband te leggen is tussen ’s mans filosofie en zijn nationalistische sympathieën. Men concludeert dan het liefst van niet, want daarvoor is zijn bijdrage te zeer onmisbaar.

Daarom vond ik het verrassend om een filosoof te treffen die de gebruikelijke vergoelijking van Heidegger simpelweg weigert. Als een daad van verzet, tegen het meelopen après la lettre. Die filosoof is Miriam Rasch. In haar boek Frictie over techniek en dataïsme vertelt zij dat ze niet rechtstreeks naar Heidegger wil verwijzen als het gaat om kritische techniekfilosofie, maar dat liever indirect doet: via het werk van de minder beladen auteurs Caputo, Capurro en Eldred. Zij verklaart haar positiekeuze als volgt:

“Hoe de kritische analyse van technologie als grote gelijkmaker (‘Gleichschaltung’: het op één lijn brengen en elimineren van tegenstand, dingen ondergeschikt maken aan een gemeenschappelijke maat’, aldus Stuart Elden) in een geest als die van Heidegger samen kon gaan met de politieke overtuiging dat bepaalde groepen mensen vernietigd moeten worden (ook een vorm van Gleichschaltung), is moeilijk te bevatten. Even lastig te begrijpen vind ik het dat die overtuiging uiteindelijk zo weinig invloed heeft gehad op de receptie van zijn werk. Inmiddels benoemt iedereen weliswaar de olifant in de kamer (zoals nu, hier). Om vervolgens over te gaan op de exegese van de teksten. Het is een feit dat je de twintigste-eeuwse westerse filosofie niet kunt bestuderen of begrijpen zonder Heidegger; je kunt niet onder hem uit. Ik kies ervoor om hem grotendeels indirect te behandelen. Heidegger beriep zich op de geschiedenis die teruggaat tot aan Plato en Aristoteles, ik beroep mij op hen die dezelfde beweging hebben gemaakt – zoals Rafael Capurro en Michael Eldred.”

Je kunt je afvragen of dit niet een leeg gebaar is van Rasch, want bijvoorbeeld Capurro en Eldred, op wie zij zich oriënteert, volgen in hun analyses de kritische techniekfilosofie van Heidegger. Ik vind haar positiekeuze moedig en meer dan louter symboliek, omdat Heidegger over het algemeen te makkelijk wegkomt met zijn immorele gedrag. Daar moet meer over gesproken worden.

Zie ook Heidegger en de Joden.

Wil je commentaar geven of zien: klik op Meelopen après la lettre en scrol naar beneden door.

Gerechtigheid

Deze week lezen we in sjoel uit het eerste hoofdstuk van de profeet Jesaja. Het wordt de eerste van een reeks van zeven lezingen uit Jesaja, die loopt vanaf nu tot aan het Joodse Nieuwjaar. Jesaja profeteert in zijn boeken over het koninkrijk Juda en de hoofdstad Jerusalem in de periode van de Judese koningen Oeziahoe, Jotam, Achaz en Jechizkiahoe. Die vier koningen worden vermeld in de eerste zin, en hun regeerperiodes bestrijken het tijdvak van rond 760 tot 698 voor de gebruikelijke jaartelling, dus bij elkaar zo’n 62 jaar. 

In die periode kwam de dreiging voor de twee Hebreeuwse koninkrijken Israël en Juda hoofdzakelijk van de grootmacht van die tijd, het Assyrische rijk. Het noordrijk Israël valt daaraan ten prooi in het jaar 722, dus midden in de periode waarover Jesaja profeteert, en de bevolking wordt weggevoerd. Jesaja spreekt er niet veel over, want hij woont daar niet, maar des te meer heeft hij het over de Assyrische dreiging die vervolgens op het zuidrijk Juda gericht is. Hij voorziet voor Juda een soortgelijke ramp als die Israël is overkomen. Hij waarschuwt daarvoor en roept zijn volksgenoten op om ter voorkoming daarvan hun leven te beteren.

Tot zover de historische tijdlijn, van 2700 jaar geleden. Daarnaast is er de tijdlijn van de Joodse jaarcyclus, die dit jaar loopt van september 2022 tot september 2023. Volgens de Joodse kalender is het volgende week donderdag 9 Av en vanaf dan worden een tijdlang de verwoestingen van de eerste en tweede tempel herdacht, en nog andere rampen uit de Joodse geschiedenis. Dat stelt een beperking aan de moralistische oproep van Jesaja tot verbetering van ons leven. Voor deze week kan dat nog wel, en Jesaja laat er geen twijfel over bestaan: zelfkritiek mag en moet en hij spaart de mensen en het volk niet. Maar vanaf volgende week donderdag is het anders: bij de herdenking van zulke historische rampen past alleen maar troost. Vandaar dat in de zes lezingen na 9 Av uit een ander Jesaja-vaatje getapt wordt: dat van de zogenoemde troost-lezingen, die komen uit het tweede boek van Jesaja, te beginnen met hoofdstuk 40. Maar nu eerst vol op het orgel van de zelfkritiek, hoewel ook deze week aan het eind van de lezing de troost niet ontbreekt.

Aangemoedigd door deze oproep van Jesaja voel ik me aangespoord om mezelf te corrigeren. In vorige blogberichten ben ik een paar keer uitgevallen tegen Dries van Agt omdat ik bij hem, in zijn spreken en in zijn acties, een soort anti-Israël-enthousiasme ontwaar. Ik vertrouw hem niet. Maar voor zover zijn organisatie The Rights Forum daadwerkelijk rechtsinstrumenten wil inzetten zoals het internationale recht en het internationale Straf- en Gerechtshof voor de beoordeling van de situatie in de Palestijnse gebieden kan ik daar niet tegen zijn. “Gerechtigheid, gerechtigheid zul je nastreven”, zegt immers het bijbelboek Deuteronomium.

Zie ook De man van hoger honing.

Wil je commentaar geven of zien: klik op Gerechtigheid en scrol naar beneden door.

Monsters

De auto(snel)weg was al nooit mijn favoriete plaats om te zijn, maar het wordt daar langzamerhand wel akelig ongezellig, op het unheimische af. Dat gevoel krijg ik door de steeds grotere aantallen brute zwarte bakbeesten met dreigend grijnzende roosters en glurende roofvogelogen aan de voorkant en geblindeerde ramen aan de achter- en zijkanten. Ze stralen afweer en agressie tegelijkertijd uit. Ze jagen me schrik aan, en dat lijkt ook precies de bedoeling te zijn. Wat willen we elkaar voor boodschap afgeven met die monsters? 

Ik besef nu pas hoe lief autootjes er ooit uit konden zien. Ik denk aan Renaultjes Dauphine, of Volkswagens of de Toyota Starlet. Hopelijk beweegt de automodecyclus weer snel de andere kant op.

Wil je commentaar geven of zien: klik op Monsters en scrol naar beneden door.