Een knap staaltje samenzweren

Voor een complot is het wel heel knap uitgewerkt wat er nu gebeurt. De coronamoeheid heeft over de hele wereld al grote hoogtes bereikt, en dan laten de listige samenzweerders plotseling een nieuwe variant opduiken in Zuid-Afrika, de omikron. 

Ze zetten één kenmerk daarvan al direct stevig aan: de grote besmettelijkheid, groter dan welke andere variant dan ook tot nu toe. Paniek gegarandeerd. Maar de complotberamers bouwen ook een onzekerheid in, namelijk over de ernst van de omikronbesmetting. Ze geven alle onderzoeksinstituten, die van Zuid-Afrika tot en met Amerika, van het RIVM tot en met  de overige Europese gezondheidsinstellingen, de instructie dat ze voorlopig nog niks kunnen zeggen over de ernst. Daardoor blijft de spanning er lekker lang in, de run op vaccins neemt toe, de ontregeling wordt maximaal.

En het werkt! De onderzoeksinstellingen kwijten zich voorbeeldig van hun taak: soms constateren ze ernstige impact, dan lijkt het weer mee te vallen; in ieder geval houden ze ons al weken op professionele wijze in onzekerheid. Dit alles is een weergaloos staaltje organisatiekunst. Van wie ook weer? Ja, Bill Gates, of Hillary Clinton of het pedofielennetwerk.

Het zal duidelijk zijn dat ik die complottheorie niet overtuigend vind. Wel til ik zwaar aan het schaamteloze reilen en zeilen van farmaceutische multinationals als Pfizer en Moderna. Die spinnen voor miljarden garen bij de covid-uitbraken, ook als dat puur natuurlijke uitbraken zijn. Ze laten het armlastige, grootste deel van de wereld aan hun lot over.

Die multinationals hebben daar geen complot voor nodig. De neoliberale spelregels die we met zijn allen hebben opgetuigd en de terughoudendheid van overheden zijn voldoende om dit te faciliteren.

Zie ook Joden zijn geen virussen en virussen zijn geen Joden en Levinas en scepsis

Wil je commentaar geven of zien: klik op Een knap staaltje samenzweren en scrol naar beneden door.

Abstract idealisme

Ik heb weinig met migratieoptimisten zoals Leo Lucassen of Lisa-Marie Komp, die in de media regelmatig pleiten voor ongelimiteerde opvang van migranten en niet geloven in zoiets als ‘een aanzuigende werking’ bij het openzetten van grenzen.

In de eerste plaats vind ik ze niet consistent. Ze zeggen dat het niet meer dan logisch is dat mensen weg willen uit plaatsen waar ze weinig kansen hebben, naar landen met meer welvaart en betere perspectieven. Dat is altijd zo geweest, zeggen Lucassen en Komp, daar is niets bijzonders aan. Ik denk dat ze daar gelijk in hebben, en ook dat het heel begrijpelijk is dat mensen hier naar toe willen. Zeker in tijden van mobieltjes die dagelijks aan iedereen tonen hoe goed wij het hier hebben. Maar dat is zo’n beetje de definitie van aanzuigende werking, dus te ontkennen dat die werking er is vind ik raar en inconsistent.

Verder zeggen de migratieoptimisten dat wij in het Westen makkelijk iedereen op kunnen vangen die hier naar toe wil. De Potential Net Migration Index van de Amerikaanse opiniepeiler Gallup heeft berekend dat, als elke wereldburger die dat wil ook daadwerkelijk zou migreren naar een land naar keuze, de Nederlandse bevolking zou groeien met 29 procent, de Britse met 37 procent en de Duitse met 45 procent. Het droge commentaar van Trouw bij deze cijfers is dat voor zo’n volksverhuizing in rijke landen weinig steun bestaat.

Dat kun je wel zeggen, ja. De werkelijke migratiecijfers zijn onvergelijkelijk veel lager, maar creëren nu al maatschappelijke wrijving. Ik vind zelf dat Nederland, gegeven de spanningen die het oproept, de integratie van nieuwkomers behoorlijk goed verzorgt. Maar als je beweert dat er zonder problemen nog veel meer mogelijk is, dan ben je blind voor de sociaal-emotionele effecten die zo’n maatschappelijk integratieopgave met zich meebrengt.

Het overkoepelende bezwaar dat ik heb tegen redeneringen als die van Lucassen en Komp betreft de abstractheid van hun denken. Mensenrechten – en die omvatten in hun visie het recht op migratie – zijn voor hen absoluut, en als de absoluutheid van die rechten eenmaal is vastgesteld, zijn overwegingen van haalbaarheid, sociaal-maatschappelijke wrijvingen, en historische verbanden niet relevant meer. Maar zo werkt het natuurlijk niet.

Voor een visie op mensenrechten die van meer werkelijkheidszin getuigt zoek ik liever aansluiting bij Hannah Arendt. Haar kanttekeningen bij de mensenrechtenverklaringen uit de jaren vijftig blijven onverminderd relevant.

Zie ook Iedereen helpen? Dat verlamt

Wil je commentaar geven of zien: klik op Abstract idealisme en scrol naar beneden door.

Communicatie als gegarandeerd product

“We proberen mensen steeds opnieuw te overtuigen van het belang van de naleving van de basisregels, maar blijkbaar slagen we, ook ikzelf, er steeds minder goed in dat verhaal over het voetlicht te brengen. En dat reken ik mezelf aan. We zullen dit beter moeten doen.” Aldus Mark Rutte op de persconferentie van 27 november.

“Dat reken ik mezelf aan”, wat voor gedachte gaat achter die uitspraak schuil? Daar zit de opvatting achter van communicatie als het simpelweg overdragen van een pakketje informatie en kennis van de zender naar de toehoorder. Als daar iets misgaat, is het idee, dan heb je van de overdracht gewoon te weinig werk gemaakt. Want in principe is het goed te doen: het is niks anders dan het vinden van de goede brievenbus en het pakketje erin duwen. Zoals ook het ‘sensibiliseren’ van Pieter Omtzigt in principe werd opgevat als een technische kwestie. Niet heel veel anders, trouwens, dan wat de vele reclamedoorduwstemmen om ons heen voortdurend suggereren.

Deze enge opvatting van menselijke communicatie lijkt parallel te lopen met een tot nu toe gangbare opvatting over het gedrag van computers: als je die maar voedt met voldoende data komt er, mede door de zelflerende algoritmes, altijd een wenselijk resultaat uit. Door allerlei recente onthullingen, onder andere van de ontsporing van de Belastingdienst in haar jacht op mensen met lage inkomens, begint dit informaticadogma zijn geloofwaardigheid te verliezen. Ieder zenden vindt, daar komen informatici nu achter, kennelijk plaats in een van waarden en ethische vragen gevulde ruimte. Ook informatici ontkomen er niet meer aan daarover na te denken.

Als de simplistische, lineaire opvatting van communicatie in de informatica al slecht uitpakt, hoeveel ingewikkelder moet de communicatie tussen mensen dan wel niet zijn? Met pakketten van waarden en ethische vragen die niet, zoals in de informatica, alleen aan de kant van de zender te vinden zijn. De computer als ontvanger heeft daar immers geen last van. Maar de aangesproken mens als ontvanger des te meer. Dan zul je toch per definitie in je communicatie er rekening mee moeten houden dat de aangesproken ander misschien wel écht heel anders is dan jij kunt verzinnen. Gegarandeerd succesvolle communicatie is dan ondenkbaar.

Het blijft curieus dat veel van onze publieke en commerciële, en misschien ook wel interpersoonlijke, communicatie op die gedachte van gegarandeerd communicatiesucces gebaseerd is. Dat is ook filosofisch interessant: alsof er maar één uiteindelijke waarheid of set van waarden is, die dus ook voor iedereen geldt en vroeg of laat voor iedereen helder kan worden. Sinds de dagen van Socrates is dat in feite een westers uitgangspunt. De gedachte van fundamentele pluraliteit en verschillen tussen mensen krijgt daar ten enenmale geen kans. De vraag ‘Zou een ander ook iets ánders kunnen denken of menen , jouw opvatting niet delen?’ verdwijnt uit het zicht.

Een andere situatie doet zich voor als de regering van een land oordeelt dat de toestand in het land, bijvoorbeeld door oorlog of pandemie, zo ernstig is dat het algemeen belang vereist dat met bepaalde opvattingen of sets van waarden tijdelijk geen rekening wordt gehouden. Dan roep je de noodtoestand uit. Maar die moet vooral niet verward worden met goede communicatie, denk niet dat je het dan collectief eens bent of iedereen kunt overtuigen. 

Daarom moeten we zuinig zijn met het uitroepen van de noodtoestand. Het is niet voor niks dat dictators en controlegerichte managers daar dol op zijn. En ja, Rutte en De Jonge zullen ondertussen moeten voortmodderen en echt niet iedereen bereiken.

Zie ook Communicatie is een waagstuk

Wil je commentaar geven of zien: klik op Communicatie als gegarandeerd product en scrol naar beneden door.