Dubbel tragisch

Job Cohen is een paar maanden te vroeg vertrokken. Want in de politieke situatie van nu, na de mislukking van de Catshuisgesprekken, had ik hem graag als politiek leider van de PvdA gezien. De kans op een constructieve uitkomst van het te verwachten politieke gekrakeel in het komende half jaar had ik met hem erbij redelijk groot ingeschat. En dat is nu maar afwachten. 

Daarmee krijgt het vertrek van Cohen iets dubbel tragisch. Het is waar dat hij niet uit het goede hout gesneden was voor de permanente media-oorlog die oppositieleiders kennelijk moeten voeren. Hij was te secundair, te netjes, te constructief. Zijn persoonlijkheid verdroeg zich niet met zijn rol. Tragisch genoeg, zeker voor de man zelf.

Maar het is niet ondenkbaar dat de tragedie zich nog eens gaat herhalen, die van een PvdA-leider die door zijn hoogst persoonlijke eigenschappen de verkeerde man is op het verkeerde politieke moment.

De nieuwe leider, Diederik Samson, heeft alles wat Cohen niet had: assertiviteit, profileringsdrang, snelheid, brutaliteit. Maar het zou best kunnen dat die eigenschappen nu alleen maar de kakafonie versterken en de (nu nog) grote PvdA-fractie laten verworden tot een van de onmachtig kakelende kippen in het kippenhok. Dat zou dubbel tragisch zijn, voor de PvdA, en voor de rest van Nederland.

Schuiven

Zie ik dat nu verkeerd of is het inderdaad zo dat de posities die weldenkende mensen innemen ten aanzien van het Israëlisch-Palestijnse conflict aan het schuiven zijn of vloeiender worden? Dat wil zeggen, van de mensen die ik tot nu toe als weldenkend en verhelderend heb beschouwd.

Als exponent van deze groep beschouw ik Dow Marmur, emeritus rabbijn uit Toronto, onderhoudend columnist en voor een deel van het jaar woonachtig in Jeruzalem.

Sceptisch over de kansen tot vrede in het Midden-Oosten is hij altijd geweest. Maar tot een half jaar geleden was de belangrijkste teneur in zijn columns een stug volgehouden overtuiging dat een terugtrekking van Israël uit de bezette gebieden en de vestiging van een Palestijnse staat op de Westbank en Gaza onvermijdelijk deel uit zouden moeten maken van een oplossing, en een beetje snel ook.

Nu de onderhandelingen geheel zijn vastgelopen of zelfs compleet gestopt zijn, weet hij het niet meer zo precies. “It’s never quite clear how it’s to be done, but moderates call for more intensive negotiations that would lead to the establishment of a sovereign Palestinian state living in peace with Israel, albeit probably as cold a peace as with Israel’s other neigbors. Others who claim to be realists say that as long as Hamas and its allies are on the scene, with Iran as paymaster, a Palestinian state would be Hamastan and make things infinitely worse. Both sides have powerful arguments and I’m among those who find it increasingly difficult to hold consistent opinions on the subject”.           

In zijn recente columns lijkt zich een soort berusting van hem meester te maken, hij schikt zich in de status quo. Alsof er door de stagnatie en door facts on the ground een soort onomkeerbaarheid is ontstaan. “But as things are at present, the status quo is sufficiently tolerable for both sides to leave things alone: despite the Iranian threat, Hamas rockets, Palestinian acts of terror, the very problematic Arab Spring, Israeli occupation, Jewish settlement expansion and settler violence, and countless other potential and real danger points”.

Laatst deed hij verslag van een uitstapje met de nieuwe Jeruzalemse lightrail die directe en relatief snelle verbindingen verzorgt tussen de Arabische en Joodse wijken van de stad. Door de effectiviteit van deze verbindingen is de Israëlische regering op het idee gekomen om er een railnetwerk in de Westbank aan vast te knopen. “Whatever the explanations, the real reason is obvious: it’ll bring the occupied territories closer to the rest of Israel and make the ‘two-state solution’ even less realistic than it already seems to be”.         

Vervolgens vraagt hij zich af wat de toekomst ons zal brengen. “Probably more of what we’ve lived with since the Six Day War. If neither side is prepared to accept a divided Jerusalem, the side with more clout will carry the day. Israel’s determined effort to reduce geographic divisions through urban transportation is yet another sign of its upper hand. Though there’re cogent reasons to be unhappy about the situation, we may have to concede that the alternative would be much worse for all concerned, including the Arab residents”.

Het kan allemaal waar zijn. Maar iets in mij verzet zich tegen een te gemakkelijk mee gaan met de loop die de geschiedenis en de gebeurtenissen nu eenmaal hebben. Iets zegt mij dat de volkenrechtelijke verdeling van het grondgebied zoals vastgesteld door de VN uitgangspunt moet blijven, wil niet louter het recht van de sterkste bepalend worden.

Zie ook Palestijnse staat en Dezelfde mensen?

Gewaagd

Managementgoeroe Gary Hamel doet in de (papieren) www.managementboek.nl van april een paar interessante uitspraken. Hij vraagt zicht bijvoorbeeld af waarom de organisatiekunde er maar niet in slaagt om een volwaardige wetenschap te worden. De managementliteratuur noemt hij “over het algemeen zwak”, en hij is niet de enige die er zo over denkt. 

Hamel geeft ook een verklaring voor dat gebrek aan wetenschappelijke ontwikkeling van de organisatiekunde. Waarlijk wetenschappelijk denken is volgens hem namelijk alleen maar mogelijk als je gefascineerd bent door een probleem dat oprecht de moeite waard is. Het uitwerken van een tegendraads concept gaat gepaard met een grote mate van persoonlijk risico, en de meeste onderzoekers zijn daar alleen maar toe bereid als ze bezig zijn met vraagstukken die echt van belang zijn. Welnu, zo’n gewaagd probleem is in de managementwetenschappen nog niet gevonden.

In andere wetenschappelijke disciplines is een dergelijke motivatie allang gemeengoed, zegt Hamel. De grootste menselijke prestaties zijn stuk voor stuk resultaat van een enorme toewijding aan gewaagde problemen. Daarbij denkt hij bijvoorbeeld aan de zoektocht naar een geneesmiddel voor aids of de ontcijfering van het menselijk genoom. In deze ploeteropvatting van wetenschap wordt hij bevestigd door de nieuwe voorzitter van de KNAW Hans Clevers: “Je zwoegt zonder dat je weet of het iets oplevert. En dan springt er ineens een raam wijd open”. In het verlengde van die gedachte vraagt Hamel zich af: wat is de maanmissie voor managementdenkers?

Ik ben het gedeeltelijk eens met deze gedachtegang. Ik denk ook dat zo’n obsederend thema nodig is, maar ik denk niet dat het ontbreekt. Naar mijn idee is zo’n ‘gewaagd probleem’ in organisaties al lang gevonden, maar misschien is het wel iets té gewaagd. Waar ik op doel is het verschijnsel van schaamte en verlegenheid. Dat verschijnsel speelt volgens mij een grote, maar nauwelijks onderzochte of besproken rol in onze interactie, terwijl het levensgroot aanwezig is, ook in organisaties.

En misschien is de rol van dat verschijnsel, maar ook het gewaagde karakter ervan, wel extra groot, juist omdat het onbesproken is. Het kan daardoor gaan woekeren en zorgen voor stagnatie die vervolgens onbegrepen blijft. Zoals Brené Brown zegt in haar tedtalk: als we stagnatie willen doorbreken, als we werkelijk creatief en innovatief willen zijn, zullen we moeten praten over schaamte.

Gewaagd is het zeker, onder meer om de volgende twee redenen. Allereerst zou het niet wetenschappelijk zijn om het over emoties en gevoelens te hebben. Om voor wetenschappelijk door te gaan volgens de gangbare codes moet je je, aldus hoogleraar wiskunde Ronald Meester, onthouden van woorden als emotie, zin, ethiek en dus ook schaamte. Hij verzet zich daartegen maar de codes zijn taai.

Daarnaast kan alleen al het ter sprake brengen van schaamte en verlegenheid schaamte en verlegenheid teweeg brengen. En dat is eng.

Maar als Hamel gelijk heeft in de gedachte dat je voor wetenschap gewaagde problemen nodig hebt, dan ligt juist in dit onderwerp misschien een mooi perspectief. De wijze waarop dit thema angstvallig ontweken wordt in organisaties zou precies de wetenschappelijke prikkeling kunnen wekken die een onderzoeker nodig heeft. Gewaagd kun je dit probleem beslist noemen, gewaagder dan veel problemen van natuurwetenschappers die zich kunnen terugtrekken in hun laboratoria.

Het bedoelde probleem is als volgt te formuleren: hoe combineer je de voor het management noodzakelijke menselijke eigenschappen van profilering en planmatig denken met de onvermijdelijkheid van tekortkomingen, schaamte en verlegenheid? En die vraag heeft weer veel weg van een centrale vraag die Hamel formuleert: hoe maak je organisaties net zo menselijk als de mensen die er werken? Me dunkt, dit lijkt me gewaagd en fascinerend ineen, een maanmissie waardig. Daar moet wetenschap van te maken zijn. 

Ik ga binnenkort een poging wagen, in de DeLimes workshop van 11 mei aanstaande. Daarin breid ik het thema ‘Schaamte en verandering’ uit tot ‘Schaamte en organisatie’. Mede aan de hand van het boek De Prooi. Blinde trots breekt ABN Amro van Jeroen Smit verken ik daar de Griekse en Joodse wortels van ons denken over trots, eer en schaamte en de doorwerking daarvan in onze organisatieculturen. Inschrijven kan ongetwijfeld tot 1 mei.

Zie ook Jaap Goudsmit, Communicatie is een waagstuk en Iets kleins

Stereotypen

Soms ben ik er niet gerust op. Doet de (voormalig Christelijke) samenleving nu alle Christendom de deur uit, behalve de negatieve stereotypen die daarbij horen? Ik doel op het nieuwe verschijnsel van massale opvoeringen van het passieverhaal over het lijden en sterven van Jezus. De aankondiging vertelt ons dat de opvoering van The Passion dit jaar vanuit Rotterdam zal worden uitgezonden op Nederland 1 en grootser zal zijn dan vorig jaar. Toen keken er bij de uitvoering in Gouda bijna een miljoen mensen, maar door de inzet van nieuwe acteurs en artiesten en bekende (pop)nummers zal de uitzending van deze week veel spectaculairder zijn en nog meer kijkers moeten trekken.

Het is niet ondenkbaar dat door dit soort voorstellingen voor een groot publiek nieuw leven wordt geblazen in oude vooroordelen over Joden. Jezus’ boodschap was misschien wel vaag en een beetje vreemd, maar hij was toch de onschuld in persoon. En het was toch maar mooi de botheid van het Joodse volk waardoor hij uiteindelijk de dood vond.

Voor een grotendeels ontkerkelijkt publiek, dat blijkens peilingen nog nauwelijks weet waar het Christelijke paasfeest voor staat, wordt zo de vage notie in stand gehouden dat er met het Joodse volk iets niet in de haak is. Want vroeger gedroegen ze zich ook al niet zoals het hoort.

Het blijft iets ongemakkelijks houden om in de grote verhalen van anderen te figureren als de bad guy. Ook al zegt Jezus-vertolker Danny de Munk grootmoedig: “Het mooist vind ik de passage waarin Jezus bidt: ‘Vergeef het ze, het zijn maar mensen’. Dat hij zijn bloed heeft laten vloeien om ons te redden, zeg maar. Jezus was echt een prachtig persoon”.

Die anderen wat minder.

Zie ook Aaibaar leed