Jaren dertig

Hoe gevaarlijk is het dat online, op Twitter en Facebook, de meest vreselijke orgies kunnen plaatsvinden van belediging, vernedering en haatzaaien? Vanuit extreem-rechtse en extreem-linkse bubbels, en alles ertussenin. Zijn daarmee de jaren dertig terug, met categorische verdachtmaking van bepaalde categorieën mensen?

Journalist Marcia Luyten suggereerde dat eerder dit jaar, nadat zij op een weerzinwekkende manier slachtoffer was geworden van online scheldpartijen en bedreigingen naar aanleiding van een tweet over het woord ‘boreaal’. Wat haar betreft is er een parallel te trekken tussen dit soort vuilspuiterij en propagandacampagnes in de jaren dertig. Die laatste droegen toen bij aan de verdachtmaking van Joden, en nu gebeurt dat op gelijke wijze met bijvoorbeeld immigranten of pro-pieten of anti-pieten.

Ik betwijfel of die parallel met de jaren dertig te trekken is. Allereerst omdat de huidige vuilspuiterij van veel kanten komt, en veel verschillende kanten op gaat. Tegen de bankiers, tegen de migranten, tegen de moslims, tegen de Joden enzovoorts. Het lijkt eerder te gaan om het spuiten zelf, dan om de inhoud ervan, want daarvoor zijn de geventileerde ideeën te divers en tegenstrijdig. Het gaat nu dus eigenlijk meer om een ‘(geen)stijl’ van communicatie, namelijk onderbuikcommunicatie, dan om een eenduidige ideologie, zoals in de jaren dertig.

Een ander verschil is dat de lelijkheid van de huidige onderbuikcommunicatie zo in het oog springt. Hoe vunzig de nazi propaganda ook was, die speelde zich af in een zeer burgerlijke, gedisciplineerde samenleving die voor de gemiddelde burger nog het aura van fatsoen en netheid had. Het nazisme hield de schijn hoog daarbij aan te sluiten. Sterker nog, daar konden de nazi ideeën op parasiteren, door de belofte de maatschappelijke orde te versterken en de toekomst voor de kinderen veilig te stellen. Zo konden die ideeën salonfähig worden.

Welnu, dat lukt de ophitsers van vandaag niet meer. Er is simpelweg te veel vunzigheid van allerlei makelij. Dat hier de onderbuik online op straat ligt is voor bijna iedereen evident.

De geloofwaardigheid van wat er wordt gezegd, daalt daarmee navenant.

Dat wil niet zeggen dat de jaren dertig en veertig niet als moreel baken kunnen fungeren. Maar onze valkuilen zullen andere zijn dan die van toen.

Zie ook Zondebok