Opgelegde schaamte

De staat Israël heeft misschien een wending genomen waar we niet dol op zijn, “maar ja, dat doen staten nou eenmaal. Als Nederlander die in het buitenland woont zou je toch ook gek opkijken als je opeens bevraagd wordt over de toeslagenaffaire”. Het fatalisme in deze uitspraak van rabbijn Marianne van Praag in Trouw riep begrijpelijkerwijs verontwaardigde reacties op. “Ja, dat doen staten nu eenmaal!”, reageert een lezer, maar zo luchtig kun je niet praten over staten die een misdadige afslag nemen. Alsof dat bijvoorbeeld in het geval van Duitsland niet rampzalig is geweest. 

Maar als je iets breder kijkt is het ook weer niet zo gek wat Van Praag zei. Het verleden van de meeste staten kent inktzwarte periodes van staatsgeweld. Denk aan het geweld in de VS tegen Indianen (vele miljoenen doden), van de Turken tegen de Armeniërs (800.000 slachtoffers), van Frankrijk tijdens de Algerijnse opstand (330.000 doden) – om maar een paar gevallen te noemen van een heel veel langere lugubere lijst. Voor mij is die lange lijst een reden om waakzaam te zijn voor staatsgeweld, en naar ik inschat voor Marianne van Praag net zo goed. Staten moeten aangesproken worden op het geweld dat ze uitoefenen. Maar dat is geen reden om Amerikaanse, Turkse of Franse burgers te discrimineren of voortdurend te bevragen over het verleden van hun land. Daar is – en dat is het gelijk van de rabbijn – geen beginnen aan. 

Je kunt zeggen: bij andere landen zijn dat zaken uit het verleden, Israëlische misdaden spelen zich nu af. Maar hoe zit het dan met bijvoorbeeld het huidige MAGA beleid van Trump? We zouden het absurd vinden om een gemiddelde Amerikaan aan te spreken op de deportaties of verkrachting van de rechtsstaat door Trump. Dat is, denk ik, wat Van Praag bedoelt met de tweede zin van haar uitspraak, maar ik ben het met critici eens dat de toeslagenaffaire ongelukkig gekozen is als voorbeeld. Het vermoorden van burgers in Gaza is toch van een andere orde van grootte dan de ellende van de toeslagenaffaire – hoezeer ook daardoor levens verwoest zijn. 

Maar het is niet moeilijk om een Nederlands voorbeeld te vinden van soortgelijke grootte als de verwoesting in Gaza. In Indonesië hebben wij tijdens de Politionele Acties 100.000 mensen vermoord. Nog niet eens omdat we door ze bedreigd werden met raketten maar omdat wij zo nodig een kolonie ver over zee moesten handhaven en economisch uitbuiten. En wij hebben er meer dan 70 jaar (!) over gedaan voordat we in 2020 excuses over onze lippen kregen daarvoor. Dat duurde zo lang “uit respect voor de veteranen die daar het vaderland verdedigden”. Daar kan ik me beschaamd over voelen. 

Maar ik vind het vrij zinloos om die schaamte te vragen van, laat staan op te leggen aan mijn mede-Nederlanders. Dus ja, Marianne van Praag heeft – helaas – meer gelijk dan haar critici haar gunnen.

Wil je commentaar geven of zien: klik op Opgelegde schaamte en scrol naar beneden door.