Het goede en het echte leven

Het goede leven, dat klinkt naar Amsterdam-Zuid. En allerlei mensen die de uitdrukking in de mond nemen bedoelen dat er ook mee. Voor hen staat ‘het goede leven’ voor het goed voor elkaar hebben: een leuke baan, mooi wonen, je eigen lifestyle ontwikkelen en jezelf ontplooien. Levenskunst betekent hier het optimaliseren van genot en geluk, liefst nog een tikkeltje artistiek ook. Zeg maar, leven als God in Frankrijk.

Maar er zijn andere, meer serieuze mensen, die de uitdrukking in een andere betekenis gebruiken. Voor hen is het goede leven dat van iemand die zo bewust mogelijk vorm geeft aan zijn eigen leven. Door middel van introspectie en levensbeschouwelijke bezinning zoekt zo iemand naar het doel van zijn leven, en door middel van training en zelfbeheersing probeert hij dat doel te bereiken. Als hij daarin slaagt leidt hij het goede leven en zal hij gelukkig zijn. Ook deze mensen spreken van levenskunst, vanwege de vele inspanningen die dit goede leven vraagt.

Door de twee verschillende invullingen van ‘het goede leven’ ligt verwarring op de loer. Welke betekenis moet je nu geven aan die uitdrukking? Met een beetje goede wil kun je wel overeenkomsten vaststellen: beide invullingen hebben het menselijk geluk op het oog en beide kennen voor het bereiken daarvan aan zelfverwerkelijking een belangrijke plaats toe. Net als de oude Grieken deden, waar de uitdrukking vandaan komt. Maar het maakt nogal wat uit of die invulling primair de hedonistische Oud-Zuid uitstraling heeft dan wel de ingetogenheid van de meer op beheersing ingestelde levenskunst.

Sebastien Valkenberg sneed onlang in Trouw deze verwarring omtrent geluk en het goede leven aan en hij meent dat we voor opheldering terug moeten naar de oude Grieken die de uitdrukking ooit muntten. “Hier biedt het gedachtengoed van de Grieken uitkomst. Die maakten een scherp onderscheid tussen het goede leven en de sfeer van het overleven. Sommige dingen doen we om gelukkig van te worden, andere dingen om in leven te blijven, zoals eten en drinken, slapen en, jawel, voortplanten”.

Maar volgens mij is deze redenering niet zo behulpzaam om uit de verwarring te komen. Want als geluk het criterium is waaraan het goede leven wordt opgehangen – en dat was het voor de Grieken – kun je volgens die redenering nog steeds de twee genoemde kanten op: die van de hedonistische of van die van het strengere stoïcijnse levensgeluk. Het benoemen van de sfeer van het overleven voegt dan weinig toe, die sfeer bungelt er vanuit het geluksperspectief een beetje halfbakken bij. Want, ook al bewegen we ons wel in die sfeer, daar is het geluk niet te vinden waar het de Grieken om te doen was.

Onder andere de voortplanting hoort, volgens Valkenberg, tot die sfeer – dus van het krijgen van kinderen word je niet per se gelukkig. Die wijsheid ontleent hij, behalve aan de Grieken, mede aan de Nederlandse ‘geluksprofessor’ Ruut Veenhoven. Deze relativeert het verband tussen kinderen en geluk, want de romantiek à deux wordt erdoor verstoord en je keuzevrijheid wordt beperkt. Dus, als het je in je leven écht om je geluk gaat adviseert Veenhoven om geen kinderen te nemen.

En toch, geeft Valkenberg aan, zou het verzorgen van nageslacht nog wel eens belangrijker kunnen zijn dan het goede leven, ook al is het “maar” overleven. Want, zegt hij, op een gegeven moment heb je die verre reis gemaakt en is uitgaan tot diep in de nacht niet meer het summum bonum. Het goede leven blijkt dan niet goed genoeg. Dat zou weleens het moment kunnen zijn dat je in bent voor kinderen, behorend tot het domein van het overleven.

Er is misschien dus wel een hoger goed dan het goede leven, in welke van de twee betekenissen dan ook. Maar dan gaat het kennelijk niet meer om geluk. En dan zijn de oude Grieken niet de ultieme raadgevers waarvoor ze gehouden worden. Want die moffelen de derde sfeer, die uiteindelijk uit de bus komt, gewoon weg.

Hoort die bakfiets nu wel of niet bij het geluk? Met de Grieken in de hand kunnen we die vraag niet goed beantwoorden.

Zie ook Zelfrealisatie