In die voorstelling is aan de meest oostelijke pool van dit spectrum, in Oost-Europa dus, het rationele zelfvertrouwen niet groot, en dat gaat gepaard met ondoorzichtige staatkundige structuren, neigingen tot autoritair bestuur en lage welvaart.
Iets meer naar het Westen toe ziet dat er allemaal een stuk beter uit, maar de meeste landen daar hebben in liberaal democratisch opzicht wel een smet of gebrek. Voor Duitsland en Spanje is dat het fascistische verleden, voor Frankrijk het enigszins autoritaire centralisme, voor Italië het populisme. Het Noord-Westen oogt als nog het minst besmet.
Maar het licht van een werkelijk rationeel geordende samenleving kwam van Engeland en de Verenigde Staten van Amerika. De Engelsen kozen als eersten, in 1689, voor de liberale parlementaire democratie, en de Amerikanen volgden in 1789 met het volledig geperfectioneerde model in hun Constitution. Heldere instituties, formele procedures en garanties voor checks and balances tussen de verschillende machten moesten leiden tot de ultieme staatsrechtelijke zuiverheid.
Onlosmakelijk met de Angelsaksische liberale bestuursvormen verbonden waren de ontwikkeling van een debatcultuur van hoge kwaliteit, en de instelling van een vrijwel onbeperkte vrijheid van meningsuiting. In beide landen werkte men het liefst met twee partijen (als uitkomst van het districtenstelsel), waarschijnlijk vanuit het vertrouwen dat de rationaliteit van het debat de waarheid vanzelf doet bovendrijven: daar heb je niet meer dan twee partijen voor nodig.
In de laatste alinea gebruik ik de verleden tijd, want het licht komt bepaald niet meer uit het Westen. Op een nauwelijks te begrijpen manier zijn alle in de alinea genoemde elementen aan ernstige slijtage onderhevig. Door het tweepartijenstelsel ligt in beide landen polarisatie voortdurend op de loer, en zijn veel tussenliggende en meer genuanceerde meningen parlementair niet (meer) vertegenwoordigd. Door diezelfde polarisatie is de debatstijl naar een absoluut dieptepunt gezakt. En paradoxaal genoeg is in intellectuele kringen en universiteiten de neiging tot politieke correctheid en het taboe verklaren van onwelgevallige woorden of onderwerpen nergens zo verstikkend als in die landen met wettelijk gezien de grootste vrijheid van meningsuiting.
Hoe kan dit allemaal? Zou het te maken kunnen hebben met het hoge rationele gehalte van de Angelsaksische ordening? Hoeveel rationaliteit kan een samenleving verdragen?
Komt een mens, burger, kiezer misschien niet uit met zuivere, procedurele afspraken? Deugt het idee wel dat de waarheid door een rationeel debat wel als vanzelf komt bovendrijven? Is de ruimte verwaarloosd voor de niet-redelijke pluraliteit van toevallige, historisch gegroeide maatschappelijke stemmen, zoals ze op het continent vertegenwoordigd worden door de meer-partijenstelsels? En eisen die verwaarloosde stemmen in Engeland en Amerika nu hun plaats op?
Het is een intrigerende vraag waarom het nu juist de ooit voorbeeldige Angelsaksische landen zijn waar de democratie te lijden heeft van onbeschofte en incompetente gekozen leiders. Ik denk inderdaad dat er iets in die keurige formeel ingerichte instituten en rationele procedures zit wat weerzin wekt. Dat vereist aandacht.
Maar ondertussen vestig ik wel al mijn hoop op precies die Engelse en Amerikaanse instituties van rechtspraak en parlement in hun strijd tegen de populistische monsters. Op dit moment is er niets anders om hun liberale democratieën te redden.
Zie ook Misleidende ideeën over verantwoording en Lekker irrationeel
Posts
Links en niet de Elite is dood.De sociale piramide staat weer op zijn basis In de USA heerst de geld Elite, in GB de oude Elite. Beiden brengen leiders voort, die "the working class can kiss my ass" politiek bedrijven.
BeantwoordenVerwijderenHet probleem met die anderen is, volgens mij, niet dat ze zo van ons verschillen, maar juist dat ze zo op ons lijken.
BeantwoordenVerwijderenWat stoort aan die 'geweldige' taal is niet dat ze zo verschillend is van de onze, maar juist onze eigen agressie aan het licht brengt.
In deze wereld zonder grenzen zitten we gevangen.
Het speelt zich volgens mij allemaal af op een voor-rationeel niveau; dat betekent niet dat het niet moet geanalyseerd worden. Integendeel.
Ja, ik denk ook dat het zich op een voor-rationeel niveau afspeelt. Je komt dus niet helemaal uit met het rationele denken en dat wreekt zich nu.
VerwijderenDat wreekt zich nu, - oké. We maken deel uit van een samenleving die zichzelf ten gronde richt. "Aarde én chaos, duister en licht zijn wij... en alles wat schoon en rechtvaardig is... op den duur toch naar de verdoemenis... Of daagt er licht in de toekomst ?" (Huub Oosterhuis, Lied van de Aarde)
VerwijderenJuist In deze Angelsaksische landen is het zelfdenken op de achtergrond geraakt. En dan moeten de niet denkende mensen in een democratie stemmen en hun leiders kiezen, we zien het resultaat.
BeantwoordenVerwijderen