donderdag 20 oktober 2011

Lekker irrationeel (2)


Irrationaliteit is in, zo kun je opmaken uit recente artikelen van toonaangevende filosofen. Ger Groot en Thierry Baudet wierpen onlangs, naar aanleiding van het Catalaanse verbod op stierenvechten, de vraag op of een alles gelijkschakelende, rationalistische moderniteit niet bezig is ons te beroven van oeroude maar betekenisvolle rituelen. Die worden als overleefd en barbaars beschouwd en dienen te verdwijnen. Maar hoeveel betekenis raken we dan kwijt, die precies gelegen is in het tragische en ongepolijste karakter van die rituelen? En hoe totalitair is een samenleving “waarin het individu zich volledig conformeert aan de rationaliteit?”, zo vraagt Baudet zich af in navolging van de filosofen Horkheimer en Adorno.

Betekent deze stellingname van Groot en Baudet nu dat behalve stierenvechters ook Joden en Moslims hulp kunnen verwachten uit die hoek? Namelijk in de actuele strijd van die gelovigen voor het redden van traditionele gebruiken tegenover de voortrazende gelijkschakelende moderniteit. Immers, de parallellen in de thematiek zijn te treffend om over het hoofd te kunnen worden gezien. De twee semitische culturen strijden beide en soms zij aan zij voor zaken als rituele slacht en besnijdenis. Zij roepen daarmee in verlichte kringen dezelfde afkeuring op als die geleid heeft tot het verbod op stierenvechten en waar Groot en Baudet hun vraagtekens bij plaatsen.

De parallellen zijn vooral daarin gelegen dat de filosofen en de godsdiensten zich geplaatst voelen tegenover hetzelfde, vaak impliciete verwijt. Namelijk dat wie hecht aan traditionele rituelen wel achterlijk of barbaars moet zijn.

Zo voelt Baudet dat in ieder geval als hij beschrijft dat hij betoverd werd door het stierenvechten, “hoezeer ik ook doodgegooid was met de gebruikelijke verontwaardiging over dit ‘barbaarse gebruik’”. En als Groot zijn twijfels uit over de totaliserende doorwerking van de moderniteit voelt hij zich blijkens de titel De grenzen van het barbaarse in de hoek gedrukt waar de moderne mens slechts minachting voor kan hebben.

Religieuze groeperingen ervaren dezelfde afkeuring wanneer de KNMG stelt dat de tijd gekomen is voor het afschaffen van de besnijdenis, die gekwalificeerd wordt als ‘een pijnlijk en schadelijk ritueel’. De achterlijkheid die hierdoor gesuggereerd wordt als je om redenen van identiteit of geloof wilt vasthouden aan het ritueel kan aanleiding zijn voor “een nieuwe golf van stemmingmakerij tegen moslims en joden”, aldus Mohammed Ghaly.

Je kunt op basis van deze parallellen concluderen dat de twee filosofen en de twee godsdiensten een thema gemeen hebben: de verschralende effecten van de uniformerende moderniteit. Dat sluit niet uit dat zij op onderdelen bij verschillende posities kunnen uitkomen. Zo neigt Baudet naar omarming van de natuur en Groot van oerkrachten, terwijl Jodendom en Islam de besnijdenis beschouwen als een wijze van afstand nemen tot de natuur. Maar de gemeenschappelijke weerzin tegen de verstikkende moderniteit lijkt me belangrijker dan die verschillen.

Op grond daarvan lijkt het mij niet onmogelijk dat Jodendom en Islam de steun die zij zoeken in hun strijd tegen de moderniteit ook voor een deel bij de filosofen kunnen vinden. Dat zou in de discussies die ongetwijfeld gaan komen van grote waarde kunnen zijn, want blijkens hun publicaties zijn Groot en Baudet op dit terrein wel geneigd tot actie en bereid hun stem te verheffen.

In ieder geval in grotere mate dan waartoe ik zelf geneigd en bereid ben. Ik zie mijzelf nog niet zo gauw actievoeren voor de besnijdenis, net zo min als voor het stierenvechten trouwens. Ik kan niet goed tegen bloed.

Zie ook Ramadan en Lekker irrationeel (1)

3 opmerkingen:

  1. Beste Naud,

    Niet alleen oude al dan niet religieuze rituelen staan onder druk van de gelijkschakelende rationaliteit. Ook de kunst dient zich te voegen. Gisteren (19 oktober) stelde de kunstenaar Jeroen Eisinga zonder blikken of blozen dat hij het geen punt vond als het maken van een kunstwerk het leven van een schaap zou kosten. Overigens heeft hij bij het maken van de film "Arm Schaap" (http://www.smartprojectspace.net/artists/19.xml?work=28) het dier weer tijdig op de poten gezet. De verontwaardiging aan de tafel van Matthijs was groot. Femke Halsema waagde het om het voor de kunstenaar op te nemen, maar dat kwam haar blijkbaar op veel verontwaardigde reacties te staan. Vandaag zond ze de volgende tweet de wereld in: "Wil iedereen die in mijn tl jeremieert over schapen, eerst vinger opsteken als ie er pas nog knoflooksaus overheen goot #klaarmee" Hoe hypocriet is het om verontwaardigd te zijn over een schaap dat sterft voor een kunstwerk, terwijl dieren massaal worden geslacht voor het stuk vlees op ons bord. Hypocrisie waar ik ook mezelf op betrap. Ik eet vlees en ik hou van kunst die grenzen op zoekt, maar het opofferen van een schaap voor een kunstwerk stuit me toch tegen de borst. Het dierenleed dat verbonden is aan mijn vleesconsumptie kan ik eenvoudig buiten mijn blikveld houden dankzij de rationele productiemethoden van de vleesindustrie. Jeroen Eisinga ontneemt me met zijn film de mogelijkheid om me te onttrekken aan het lijden van het schaap. Laat ik het oncomfortabele gevoel dat de film bij mij oproept maar als mijn eigen probleem beschouwen.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Het onder druk staan van oude - bloederige - rituelen komt misschien ook voort uit de neiging om de minder geaccepteerde kanten van ons bestaan: het lichamelijke, het niet-schone aan het leven, weg te poetsen. Dat gebeurt natuurlijk volop in reclame. Daar is de vrouw (zie artikel van mw Donner in nrc van 29 okt) alleen maar een mooi beeld met mooie onderdelen. We worden niet meer zo geconfronteerd met de andere kant van het leven: dat je een dier moet doden voordat je het kan eten; dat je aftakelt voordat je dood gaat; dat mensen een niet rationele kant hebben, maar sadistisch of masochistisch of wat dan ook kunnen zijn en in ieder geval niet altijd alleen maar rationeel of netjes. Ik denk ook daarom dat in de kunst juist die aspecten naar voren worden gehaald.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Een beter commentaar van Krijn Korver en Welmoet Tideman. Momenteel is mijn werk op de hieronder genoemde plaatsen te zien:

    http://www.jeroeneisinga.com/news

    Jeroen Eisinga

    BeantwoordenVerwijderen