Nationalismes

In zijn artikel De mogelijkheid bestaat dat Israël zichzelf van de kaart veegt zegt Stevo Akkerman terecht dat voor staten het hebben van een gewelddadige oorsprong niks bijzonders is. Zo’n ‘nationale erfzonde’ is eerder de regel dan de uitzondering. Het Romeinse rijk was gebaseerd op militaire veroveringen, de Verenigde Staten namen het grondgebied in van de Indianen, Australië dat van de Aboriginals. En Israël is bezig datzelfde te doen met de Palestijnse gebieden. Waarom, vraagt hij zich af, wordt het bestaansrecht van Amerika of Australië dan nooit betwist, terwijl dat met Israël wel het geval is?

“Het punt is: de ontstaansgeschiedenis van deze staat, die gepaard ging met de verdrijving van 700.000 Palestijnen, is nooit geschiedenis geworden. Het is niet dat Israëls erfzonde ernstiger is dan de erfzonde van andere landen, het is dat het onrecht nog steeds gaande is.” Maar, zeg ik dan, de lengte van die strijd is evenmin uitzonderlijk: de VS hadden de hele negentiende eeuw nodig om af te rekenen met de Indianen, de Australiërs richtten nog in 1928 een slachting aan onder Aboriginals.

Wel uitzonderlijk is dat, toen Israël hiermee begon, de dominante beweging wereldwijd de andere kant op ging. Het nationalisme dat in de 19e eeuw een enorme stuwkracht had gehad, was na de twee wereldoorlogen in een kwade reuk komen te staan. Er ontstond juist belangstelling voor supranationale instanties zoals de VN, de WHO, de EU. De vestiging van Israël in 1948 ging tegen de tijdsstroom in, reden voor de historicus Isaac Deutscher om de stichting van de staat problematisch en anachronistisch te noemen.

Overigens lijkt de wereldwijde trend op dit moment weer de andere kant op te gaan, naar meer nationalisme. Historicus Rob de Wijk vindt dat logisch: de oorspronkelijke bedoeling van de natiestaat is om burgers te beschermen. “Door Trump, Poetin, Netanyahu en Xi worden we gedwongen terug te gaan naar deze kerntaak.” Ik snap wat hij bedoelt, maar ik vind het geen geruststellende gedachte. Nationalisme in de traditionele, enge zin kan veel fanatisme en bekrompenheid met zich meebrengen. 

Dus ja, het is misschien normaal dat volkeren en culturen hun grondgebied afbakenen en met militaire middelen beschermen. Maar ik betwijfel of dat in deze tijd langs de lijnen van de traditionele nationale identiteiten, bijvoorbeeld de Nederlandse, Belgische of Griekse, moet gebeuren. Niet alleen omdat die militair nooit iets voor zullen stellen, maar ook omdat wij te kosmopolitisch zijn geworden om ons op te sluiten in kneuterige nationaliteitjes. We zullen daarvoor eerder de schaal van Europa moeten opzoeken, toewerken naar een soort van ‘Europees nationalisme’. Dat biedt de grootste kans op een adequate militaire machtsvorming, en bovendien is Europa te verbinden met stevige waarden, stammend uit de Europese Verlichting, die de toevallige nationale folklore te boven gaan.

Zie ook Willekeur.