vrijdag 25 december 2015

Wordt iedereen Joods?


“Het is niet onmogelijk,” zo schrijft de filosoof Samuel IJsseling in een van zijn nagelaten teksten, “dat er in Europa een vorm van christendom ontstaat dat enige gelijkenis vertoont met de levenshouding van de Joden”.

Die levenshouding heeft hij vlak daarvoor omschreven, met behulp van een observatie van Amos Oz. “Nergens ter wereld”, aldus Oz, “vind je zoveel Bijbelvaste atheïsten als in Israël. Het geloof heeft hier plaatsgemaakt voor bewondering. Bewondering voor de verhalen die steeds weer opnieuw worden verteld en geïnterpreteerd. God is hier allereerst een woord, een personage in een oeroud verhaal. Bewondering ook voor de rituelen en de feesten, en zelfs voor de wet die minstens gedeeltelijk wordt onderhouden”.

In bovenstaande tekst wordt gesuggereerd dat de levensoriëntatie van de Christelijke wereld enigszins opschuift naar die van de Joodse wereld. Dat is intrigerend, te meer omdat volgens die tekst dat zou gelden voor twee, onderling vaak aan elkaar tegengestelde, groeperingen in het Europese cultuurgebied. Enerzijds de groep van de geseculariseerden, die afscheid hebben genomen van het Christelijke geloof, maar net als veel atheïstische Joden de cultuurhistorische aspecten ervan blijven koesteren. En anderzijds de Christelijke gelovigen die niet seculariseren. Ook zij komen dichter bij de Joodse wereld te staan, en wel door het feit dat zij bepaalde aspecten toelaten in hun religieuze oriëntatie die je gerust Joods kunt noemen.

Om met dat laatste te beginnen: lange tijd is het Christendom gekenmerkt geweest door een soort onaardsheid. Het koesterde mierezoete verhalen waarin engelachtige deugdzaamheid als hoogste (en onhaalbaar) ideaal werd gecultiveerd. Die oriëntatie lijkt langzamerhand plaats te maken voor een meer volwassen levenshouding, waarin bijvoorbeeld de realiteit van geweld, ook het eigen geweld, beter onder ogen wordt gezien.

Iets daarvan vind ik terug in de uitspraak van Frans Kellendonk dat de religie van de hemel de religie van de aarde moet worden. Of bij Jean-Jacques Suurmond die naar aanleiding van het Bloedboek van Dimitri Verhulst meent dat je blij moet zijn dat het Oude Testament geen sprookjes vertelt, want “juist een zoete utopie doet mensen naar een kalasjnikov grijpen”. Onderkenning van het geweld van de eigen traditie kan je leren om daar adequaat mee om te gaan. Overigens ben ik bang dat dit alles niet geldt voor de groeiende groep Evangelische Christenen.

Daarnaast is er de andere, eerstgenoemde tendens: die van seculariserenden die verwantschap vertonen met Joden die hun traditie vooral koesteren als cultuurhistorisch erfgoed. IJsselings eigen omzwervingen zijn misschien wel exemplarisch voor deze groep. Van Katholiek priester ontwikkelde hij zich in heidense richting tot aanhanger van het Griekse en Romeinse polytheïsme. De pluraliteit van goddelijke karakters en stemmingen van dit pantheon, van jaloers tot innemend en van liefdevol tot wraakzuchtig, maakte hem, gezien het bovenstaande citaat, op een nieuwe manier ontvankelijk voor de pluraliteit van stemmen van de Hebreeuwse bijbel.

Of dat pluralisme nog religieus van inhoud is doet er bij IJsseling en de groep waar hij voor staat niet zoveel meer toe. Belangrijker in het verband van deze column is dat ex-Joden en ex-Christenen in toenemende mate een verwantschap in levenshouding vertonen. Die zou samengevat kunnen worden in wat Tamarah Benima ‘mercurianisme’ noemt, naar Mercurius, de Romeinse god van de handel, met als associaties “snelheid, welsprekendheid, reizen, wetenschap, maar ook list en bedrog”. Je zou kunnen zeggen dat iedereen een beetje Joodser wordt. Of omgekeerd: Joden worden minder anders.

Zie ook Fatsoen en identiteit en Ook hier is (ontoereikend) over nagedacht

2 opmerkingen:

  1. Hallo Noud, terug van ratio en lectuur naar buikgevoel.
    Oh ja, ik als vrouw mag dat niet zeggen.
    500 jaar geleden volgens RK verbrand als heks en volgens extreem moslim heden ten dagen gesluierd.
    En waar gaan alle oorlogen over?
    Terretorium (haantjes gedrag en geloof).
    Kan je weL even zeggen dat God al een is.
    Het is geen God van wraak, terreur, of negativiteit.
    We hebben nu net Kerstmis gehad en wat veel mensen niet weten is dat dit een feest vd Druïden is, met groene boom en kerstballen. En ja, Hallo ik ben Keltisch.
    Voor de rest Jezus was een profeet en Maria Magdelena was zijn vrouw,da,da.
    Dat zijn moeder Maria door hem onbevlekt ontvangen is?
    Grote onzin.
    Bedacht door een paus in de 17e eeuw.
    Reden: toen mochten kerkleiders zich nog te goed doen aan sex en drank.
    Dit ging zo ver dat daar een halt werd aan toe geroepen.
    Wat er vervolgens in de RK kerk gebeurde weten we maar al te goed.
    Vergrijp aan kinderen en nonnen waarvan hun baby's werden vermoord.
    Of ik nog iets met de RK kerk van doen heb, ik geloof in de liefde van God, niet in mensen tenzij ik daar goedheid in zie.
    Hier op aarde hebben we in ons zelf het goede en het kwaade met de keuze wat we zelf willen.
    Groeten,
    Ellen Vallino

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dag Naud,
    wat betreft de onderkenning van het geweld in het christendom verwijs ik graag naar de onlangs overleden Franse denker René Girard. Eeuwenlang heeft de kerk het offerdenken gekoesterd, dat tijdelijke vrede beoogt door het aanduiden van een zondebok - die op die manier oorzaak en geneesmiddel is voor de crisis in de gemeenschap. Girard stelt dat de Hebreeuwse bijbel geleidelijk aan de schuld van het slachtoffer en de gewelddadigheid van God in vraag stelt.
    Door de erkenning van de onschuld van slachtoffers, de valsheid van geweld en de roep om mededogen worden we een nieuwe gemeenschap.
    In katholieke kringen begint het denken van Girard door te sijpelen, - in (Amerikaanse) evangelicale kringen lijkt dat inderdaad (nog) niet het geval te zijn. Hoe meer ik ermee bezig ben, hoe meer ik ook zie dat Girards denken ('katholiek') en dat van Levinas (joods) dicht tegen elkaar aansluiten.

    BeantwoordenVerwijderen