donderdag 30 augustus 2018

Bottom up


Er is een opmerkelijke parallel tussen de berichten die ik lees over gewenste hervormingen in de Rooms-Katholieke kerk naar aanleiding van de misbruikschandalen, en de inspanningen van een groepje mensen waarin ik zit binnen de gemeente Amsterdam. De parallel is gelegen in de regelmatig geopperde wens om de organisatie (respectievelijk de kerk en de gemeente) bottom up te laten veranderen in plaats van top down: van onderop in plaats van van bovenaf. Als dat inderdaad de ambitie is van paus Franciscus voor de RK kerk, dan lijkt dat wel op de ambitie van mij en een aantal collega’s ten aanzien van verandering binnen de gemeente Amsterdam.

Dat die parallel kan optreden heeft ermee te maken dat er achterliggend meer punten van overeenkomst aan te wijzen zijn tussen Amsterdam en het Vaticaan. Om te beginnen is er de aard van die organisaties. Beide zijn het, elk op zijn eigen schaal, machinerieën, logge bureaucratieën, aan elkaar hangend van regelgeving en protocollen. Compleet met de machinaties van interne lobbies en stoelpootzagerijen die daarbij horen.

Verder zijn ze beide bedreven in het optuigen van goede pr. De kerk met behulp van het arsenaal van mooie woorden als vergiffenis, deemoed, zonde, en natuurlijk de mantel der liefde, Amsterdam met de presentatie van een swingend en flitsend imago. Er is, aan de binnenkant van beide organisaties, veel verstoorde communicatie, maar dat zie je niet direct dankzij de statige of gloedvolle buitenkant.

Een derde punt van overeenkomst vloeit daaruit voort. Door de discrepantie tussen het beeld dat de organisaties met succes van zichzelf neerzetten, en de werkelijkheid van de interne verhoudingen, is het lastig om tot een goede en eerlijk analyse te komen van de problemen die er spelen. Je kunt daar de conclusie aan verbinden dat voor beide organisaties de kans op werkelijke verandering ingeschat moet worden als gering.

In ieder geval lukt dat beide organisaties via de top down benadering maar moeizaam of helemaal niet. Toen Femke Halsema werd benoemd tot burgemeester van Amsterdam, kreeg  ze behalve felicitaties nogal wat waarschuwingen voor de slangenkuil die Stopera heet, waar al zoveel veranderenergie op is stukgelopen. Voor wat betreft het Vaticaan: het lijkt erop dat de paus al heeft afgezien van verandering van bovenaf. Er is te veel verstarring bovenin de organisatie en gebrek aan betrokkenheid onderin. Bovendien vindt Franciscus werken van onderop sympathieker.

Dat verklaart waarom de wens tot bottom up werken optreedt in zowel Amsterdam en het Vaticaan. Maar na het vaststellen van die parallel denk ik dat de kansen om die wens te vervullen voor de twee organisaties wel uiteenlopen.

In beide gevallen is, zoals gezegd, de uitgangssituatie niet gunstig. Bij de gemeente Amsterdam zal bottom up werken aan verandering lastig zijn, want door de vaak verstoorde interne communicatie is er op veel plaatsen gebrek aan vertrouwen. Maar, zeg ik mede op basis van eigen ervaringen, het kán soms wel. Het is moeilijk, maar niet onmogelijk. Daar houden mijn collega’s en ik ons aan vast.

Voor de RK kerk schat ik de mogelijkheden een stuk somberder in. Ik denk zelfs dat die mogelijkheden niet bestaan, althans zonder de identiteit van de kerk geheel kwijt te raken. Want die identiteit hangt aan elkaar van leerstelligheid, dus van leergezag, en dus van hiërarchie. Dat is ten enenmale onverenigbaar met bottom up veranderen.

Verklaart dat het mismoedig gebogen hoofd van deze overigens zo montere en communicatieve paus?

Zie ook Monseigneur Léonard en Het bestaat wél

3 opmerkingen:

  1. Grappig om Amsterdam vergeleken te zien met het Vaticaan.
    Van Amsterdam zou je kunnen zeggen dat het enigszins om een onderneming gaat, die moet renderen en van wie de pausin verantwoording aan haar achterban (klanten, aandeelhouders) moet kunnen afleggen omtrent het eindresultaat. De paus van Rome daarentegen werd als bisschop van die stad, primus inter pares verkozen en tevens belast met het 'wereldsecretariaat' van zijn multinational. Naar verluidt wil hij die centraliserende bureaucratie afslanken en de plaatselijke bisschoppen(conferenties) meer bevoegdheden geven. In zeker zin is dat dus een top-downbeweging; een top-downbeweging die -als ze volgehouden wordt- ongetwijfeld identiteitsverandering met zich zal brengen met inderdaad gevolgen voor de leer.
    Top-down om meer bottom-up mogelijk te maken.
    De aangekondigde heiligverklaring door Franciscus van de 'armenbisschop' Oscàr Romero, icoon van de Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologie in de jaren '70 van vorige eeuw, is voor sommigen een signaal.
    Eigenlijk doet het mij een beetje denken aan Sjavoeot.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Je bedoelt een signaal, zoals op Sinai een signaal gegeven werd?

      Verwijderen
    2. De armenbisschop Romero heilig verklaren is sympathiseren met zijn gedachtengoed.
      Franciscus lijkt me éérst te willen luisteren naar wat ter plekke leeft;
      niet alles in zijn Rooms-Katholieke geloofstraditie lijkt taboe te zijn (onbespreekbaar te zijn). Romero en de Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologie hebben destijds wel tegen wat Vaticaanse schenen geschopt.
      In Sjavoeot zie ik hoe mensen al studerend en mekaar bevragend het Godswoord beter leren verstaan en uitdragen. De gemeenschap als geheel wordt in al haar diversiteit drager van het Godswoord...

      Verwijderen