Frisse blik

Soms heb je buitenstaanders nodig om je te herinneren aan wie je bent, of om oude vertrouwde dingen net wat scherper te zien.

Maar de ene buitenstaander doet dat treffender dan de andere. Als het om Europa gaat, en om een ‘Europese identiteit’ stelde de Argentijn Jorge Bergoglio, paus Franciscus, laatst de vraag: “Europa, wat is er met je gebeurd?” Bij gelegenheid van de uitreiking van de Karelsprijs, die de paus ontving, suggereerde hij dat Europa in de kern kan worden samengevat als een kampioen van humanisme, vrijheid en naastenliefde. Europa zou zich dan op zijn best manifesteren in de esthetische idylle van lieftallige madonna’s en kristallijnen barokmuziek.

Gelukkig zegt de paus er ook bij dat hij vooral ‘droomt’ van die idylle. Dat moet wel, want behalve dat Europa op dit moment opzichtig zwalkt tussen mensenrechten en pragmatische politiek, toont de Europese geschiedenis al eeuwen eerder wel erg veel onderlinge strijd en moorddadige omgang met slaven en allochtone bevolkingsgroepen. Zozeer dat Trouw zich in een opinieartikel laatst afvroeg of asielzoekers wel weten in wat voor moordzuchtig werelddeel zij zich begeven.

De presentatie door Bergoglio van Europa vind ik dus beslist niet adequaat. Treffender vind ik een gezichtspunt van de Israëlische choreograaf Hofesh Shechter, die op verrassende wijze barokmuziek in verband brengt met geweld. Over het zeventiende-eeuwse Europa waarin die twee samengingen zegt hij: “Alles was in de barokmuziek gericht op perfectie en harmonie. Maar dezelfde naties die zo met die schoonheid bezig waren, slachtten elders in de wereld zonder scrupules hele volksstammen af. Dat was volkomen acceptabel. De barokmuziek benadrukt de hypocrisie van de hoge westerse cultuur. Die ziekte dragen we voorlopig nog wel even met ons mee.”

Om het zo te kunnen zeggen, moet je een frisse blik hebben.

Zie ook (On)reinheid