Over dat laatste wil ik het graag hebben, en wel omdat ik die inspirerende kracht betwijfel. Laat nogmaals duidelijk zijn dat wanneer ik die twijfel uitspreek dat niet bedoeld is om iets af te doen aan de sympathieke figuur van Van der Lugt, noch om mensen te ontmoedigen.
Dan is dat omdat ik zelf juist een beetje moedeloos word van de gretigheid waarmee zo’n figuur tot idool gemaakt wordt. Er is duidelijk sprake van een fascinatie, en die heeft te maken met de compromisloosheid van de overgave aan een goed leven, en met het ideaal van de complete geweldloosheid.
Maar mijn twijfel betreft precies de vraag of dat wel inspirerend is. Want als het probleem van een gemiddeld mens is dat het leven zo wishy-washy is, dat er zoveel belangen zijn om rekening mee te houden - primair een partner en kinderen, maar in het regelrechte verlengde daarvan baanzekerheid, veilige grenzen enzovoorts - dan is de vraag of de gerichtheid op zo’n idool de aandacht juist niet afleidt. In hoeverre verhindert die gerichtheid ons om de energie te richten op waar die naar mijn idee echt nodig is, namelijk in ons eigen dagelijks leven.
Het vergt namelijk oneindig veel meer denkwerk, subtiliteit en simpelweg gedoe om de goede keuzes te maken op het moment dat je wél compromissen moet sluiten. En hoe inspirerend kan een model dan zijn dat het kan hebben van compromisloosheid?
Vanuit die compromisloosheid kom je inderdaad uit bij figuren als Moeder Theresa, Titus Brandsma en de paters die zich lieten vermoorden in Algerije. Vanwege hun acceptatie van de getrouwde staat van hun voorgangers moeten Protestanten het met minder ikonen doen. Dietrich Bonhoeffer is er ongetwijfeld één, maar die moest van zijn aanstaande schoonfamilie voor een jaar breken met zijn geliefde vanwege zijn gevaarlijke activiteiten, en daarna was het te laat.
Vanwege mijn overtuiging dat ikonische zuiverheid maar gebrekkig kan inspireren, relativeer ik de waarde van zuivere ikonen. Op de achtergrond speelt mee dat de eeuwenoude Joodse gerichtheid op het morsige, van compromissen vergeven menselijke bestaan al die eeuwen onbegrepen is gebleven. En dat de Joodse weigering om mee te gaan in de aanbidding van onbevlekte zuiverheid heeft geleid tot Paaspogroms en bloedsprookjes en ander Christelijk geweld, dat ook aan Christelijke kant het ideaal deed verbleken. Hoe mooi en betoverend de passies op doek of muziek ook zijn.
Zie ook (On)reinheid, Immuun en Knuffelpaus
Posts
Beste Naud,
BeantwoordenVerwijderenIk zie inderdaad ook anderen boven zichzelf uitstijgen in de dagelijkse zorg voor hun dementerende partner of hun verstandelijk gehandicapte broer, in hun job als postbode … Een groepje jongeren –niet allemaal engeltjes- biedt concrete materiële steun aan een ‘illegaal’ gezin… Allemaal niet onvoldoende zuivere iconen, want ‘bespreekbaar’. Het zijn celibatairen die al eeuwenlang het Katholiek Systeem hoog houden; dat Systeem houdt een onbereikbaar, onbespreekbaar ideaal voor, dat zelfverachting eist en dus geweld uitlokt. Vervolging van “andersgelovigen” heeft op die manier vaak als zoenoffer gewerkt. René Girard heeft het mechanisme uitgebreid beschreven. Je bericht doet nadenken over de wording van het christendom.
Beste Naud, jammer deze toch tamelijk zure reactie. Je gebruikt het woord idool, ik zou bij Frans van der Lugt liever spreken over een icoon. Het feit dat hij deel uitmaakt van een wereldwijde communiteit maakt dat er gemakkelijker ruchtbaarheid gegeven kan worden aan zijn manier van leven en trouw-zijn aan de roeping die hij voelde. Maar een voorbeeld of icoon heeft altijd bredere uitwerking dan alleen binnen de betreffende communiteit of kerk. Dat is de vruchtbaarheid van het Goede. Levinas schreef er al over. En Paulus had oog voor de verschillende gaven van ieder van ons. De iconiciteit van de één staat die van de ander niet in de weg. Integendeel..
BeantwoordenVerwijderenHallo Renée, dank voor je reactie. Voor zover er een goede uitwerking uitgaat van iemands daden en leven moeten we dat gewoon koesteren, dat ben ik met je eens. Dat is trouwens wat ik in mijn relatief lange inleiding van het stukje probeerde duidelijk te maken. Maar waar ik op wil wijzen is dat er ook iets problematisch zit in die iconische werking, en dat des te meer naarmate er een ideaal van zuiverheid aan ten grondslag ligt. Met zuurheid heeft dat niets te maken - ik kan mijn verzachtende inleiding moeilijk langer maken - maar eerder met mijn intuïtie dat het Christendom een heftige en nog steeds grotendeels onbegrepen paradox met zich meedraagt. En met mijn worsteling om dat iets begrijpelijker te krijgen. Hoe kan een religieuze cultuur die zoveel nadruk legt op naastenliefde en die zulke innige en bloedstollend mooie kunst heeft voortgebracht zo in de fout gaan als zij - eeuwenlang - gegaan is? Dat vind ik een moeilijke vraag. Mijn intuïtie zegt me dat via het verraderlijke concept van de zuiverheid iets meer begrepen kan worden van dat onbegrijpelijke.
VerwijderenDag Naud,
BeantwoordenVerwijderenTwee zaken moeten onderscheiden blijven. De ene kant gaat over de mens die iets uitzonderlijks doet, een daad stelt van bijna onmenselijke zelfopoffering. De redenen die hiertoe leiden, zijn niet noodzakelijk rationeel of zelfs aantoonbaar zinnig.
De andere kant betreft de interpretatie van een gebeurtenis, meestal verwoord en/of verbeeld door de media. Een icoon ontstaat bij gratie van de interpretatie en daarmee van de tijd waarin we leven. De verheffing zegt vooral iets over onszelf in onze tijd.
Tegelijk heeft de icoonstatus door alle tijden heen een vergelijkbare functie: zij dient om ons te verontschuldigen (dat wij tekort schieten) en dit excuus dient weer (inderdaad) om door te mogen gaan ons minder geweldig te gedragen.
Ik zou hier natuurlijk naar de Bijbel moeten verwijzen, maar ik houd het vandaag wat aardser.
In een stripverhaal van Lucky Luck zegt een benarde burger tegen de super cowboy: Ik zou wel willen vechten, maar ik ben laf..
Zo iemand zet later een prentje van Luck op de schoorsteenmantel. Als icoon. Als excuus.
Groet,
Monk
Ja precies, en van dat laatste mechanisme houd ik dus niet. Daarom heb ik bezwaren tegen de iconisatie die zo snel kan optreden, en al met zeer oude, ver teruggaande media in gang is gezet. En daarom heb ik bezwaren tegen een opvoedingssysteem dat die tweedeling (die eigenlijk een tweedeling is tussen zuiver en onzuiver) bevordert.
VerwijderenZie ook "Het gevaar van de Westerse naastenliefde" op Nieuwwij: https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwig79n7_6fOAhUJcBoKHZKPAiAQFggiMAE&url=http%3A%2F%2Fwww.nieuwwij.nl%2Fverdieping%2Fhet-gevaar-van-de-westerse-naastenliefde%2F&usg=AFQjCNG43-RBqcIp5mPLjqvrVfbCJr0p3g&sig2=OyusCprotlUsO2cqM5EWMw&bvm=bv.128987424,d.d2s
BeantwoordenVerwijderen