vrijdag 4 maart 2022

De goede kant van de geschiedenis


Er werd vorige week, nog vóór de brutale inval in Oekraïne, nogal kwistig gestrooid met de term ‘de goede kant van de geschiedenis’. De aanleiding was de publicatie van het NIOD-rapport over de oorlog die Nederland in Indonesië voerde ter onderdrukking van de onafhankelijkheidsbeweging. Nederland zou in dat conflict aan de verkeerde kant van de geschiedenis hebben gestaan, zo stelden diverse commentatoren.

Het gebruik van de uitdrukking ‘de goede kant van de geschiedenis’ kan van alles betekenen. Bijvoorbeeld dat je goed gegokt hebt in de onoverzichtelijke kluwen van tegenstrijdige belangen in een bepaald historisch conflict. Je hebt de kant gekozen van de uiteindelijke overwinnaar, en omdat geschiedenis geschreven wordt door de overwinnaars zit je goed. Zo (cynisch) bezien heeft Poetin nog een kansje, maar het is wel duidelijk dat Nederland dan aan de verkeerde kant stond in de jaren veertig van de twintigste eeuw, want Indonesië heeft de onafhankelijkheidsoorlog gewonnen. Maar dan stond Nederland ten tijde van de VOC aan de goede kant, want het wist eeuwenlang nagenoeg onomstreden de bovenliggende partij te zijn.

Maar het kan ook betekenen dat de goede kant van de geschiedenis opgevat moet worden in morele zin, en dat wij weten wat moreel goed of slecht is in de geschiedenis. De geschiedenis zou bijvoorbeeld een constant menselijk streven naar vrijheid te zien geven en als je dat ondersteunt kies je de goede kant. Dat hoeft niet te betekenen dat je de machtsstrijd wint, je kunt strijdend voor de goede zaak ten onder gaan. Allemaal heel actueel in deze voor Oekraïne bange dagen.

Overigens staat Nederland tegenover de Indonesische onafhankelijkheidsstrijders ook vanuit dit laatst perspectief aan de verkeerde kant. Dus welk van de twee genoemde perspectieven je ook kiest (er zijn er vast meer mogelijk), voor Nederland eind jaren veertig laat zich de uitdrukking ‘aan de verkeerde kant van de geschiedenis’ al gauw gebruiken, moet ik toegeven. Maar ik blijf ongemak voelen. Dus laat ik besluiten met een aantal vragen die de uitdrukking bij me oproept.

- Welke van de twee genoemde perspectieven bedoelen gebruikers van de uitdrukking?

- Koloniaal zijn in de twintigste eeuw was verkeerd, maar hoe was dat in de 17e en 18e eeuw?

- Gaat het misschien om stabiliteit? Is een rechtvaardige oplossing vooral goed omdat die het meest duurzaam is? Of biedt de overwinning van de sterkste partij de meest stabiele uitkomst? Ik denk hierbij ook aan de situatie van Israël en de Palestijnen op de Westbank.

- Is finlandisering van de Oekraïne ‘goed’ omdat het de beste kansen biedt voor een nieuw globaal machtsevenwicht? Of moet je per definitie de vrijheidsdrang van de Oekraïners steunen omdat dat de goede richting is van de geschiedenis?

Zie ook Schuiven.

Wil je commentaar geven of zien: klik op De goede kant van de geschiedenis en scrol naar beneden door.

3 opmerkingen:

  1. Dag Naud,
    De kwestie met onze geschiedenis is er een van de overtuiging als je het mij vraagt.

    Het verhaal van de geschiedenis is een verhaal om het morele gelijk te bevestigen, jezelf te overtuigen in je trots, van je goede manieren en je eigen geluk.

    Een mooie uiteenzetting over de donkere kanten van onze geschiedenis is door James Moore opgetekend. Hij laat zien wat er aan maatschappelijk ongemak onder de succesverhalen schuil gaat.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Naud,
    is het niet zo dat de kijk op gebeurtenissen radicaal gedachtengedreven is ?
    Geboorte was voor Hannah Arendt een belangrijk thema in haar reflectie, dacht ik. Als we geboorte als teken van iets nieuws zien, is dat omdat we uit ervaring weten dat niemand tevreden is met het herhalen van wat zijn of haar ouders hebben gedacht en gedaan. Door zo'n bril kijken we naar het nu.
    Als we vervolgens uitgaan van de gedachte dat de 'andere' mijn identiteit opbouwt, kan het mijns inziens niet anders of elke momentele geschiedenisbeoordeling is van voorlopige aard, hoe juist of verkeerd we die ook inschatten. Tijd is kwetsbaarheid.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Goeie vraag...
    Het antwoord vind je bij degene die een antwoord geeft. Oftewel: je weet het van tevoren nooit en het verandert ook regelmatig. Daarom ben ik altijd wat terughoudend tegenover mensen die precies weten wat goed is en wat fout.
    Prachtig stukje overigens. Groet,Frank van Unen

    BeantwoordenVerwijderen